Daar stond ze: over het belang van een gestructureerd klaslokaal

5 november 2018

Een opgeruimd en gestructureerd ingedeeld klaslokaal: het lijkt zo voor de hand te liggen, en tegelijkertijd is het geregeld ook een sluitpost in scholen. Terwijl deze verworvenheid uit het oude kleuteronderwijs een essentiële voorwaarde is voor het leren van kinderen. Docent Pedagogisch Leiderschap Ton van Rijn ziet het gebeuren als hij in de onderbouw binnenloopt en een meisje treft dat wil gaan schilderen, maar niet aan het werk kan. Ze heeft haar schort al voor, de uitleg heeft ze onthouden, maar beginnen kan ze niet.

Daar stond ze. Schort voor en klaar om te beginnen. Op het schilderbord in deze gezellige kleuterklas keken twee werkstukken van de vrijdag ervoor de ruimte in. Al drogend hadden ze in het weekend hun kleuren en vormen vereeuwigd. Ze kon niet beginnen. De juf had hen de week ervoor uitvoerig uitgelegd wat de bedoeling van het werken aan het schilderbord moest zijn. Ze wist het nog precies en nu stond ze daar. Het klopte niet. Ze wist even niet wat te doen.

Haar geheugen is altijd prima: ze moest haar schort aan doen, het vel papier op het bord plakken, de deksels van de verfpotten ernaast leggen, de penselen die ze nodig had klaarleggen en dan kon ze beginnen. En als het dan echt helemaal klaar was, moest ze de penselen wassen, haar handen wassen, de deksels weer op de potten doen, de tekening er heel voorzichtig afhalen en op het droogrek leggen, het bord schoonmaken met de spons, haar handen weer wassen, het schort losmaken en ophangen! En dan was ‘kees’ klaar. Maar er miste iets, het was niet zoals het moest zijn.

Ik was net de klas binnen gekomen en zag dit tafereel. De juf met wie ik twee weken ervoor een goed ingerichte leeromgeving en met name het verfbord had doorgesproken, stond erbij en keek mij aan. Ik keek terug. ‘Vrijdag is het er niet van gekomen, helemaal niet meer aan gedacht’, stamelde zij. ‘En die spulletjes op de ongebruikte verfvellen horen daar ook niet’, zei ze. Snel werd alles op orde gebracht en kon het meisje beginnen met haar verfwerk.

Een goed voorbereide leeromgeving waarin we ‘kinderen leren het zelf te doen’ (het motto van Maria Montessori) is nog niet zo eenvoudig als het lijkt. Even iets klaarzetten is niet genoeg. Het kind dat een uitdaging aangaat, heeft díe spullen en díe startsituatie nodig die past bij het goed kunnen uitvoeren van de opdracht, de uitdaging en het ook goed kunnen afronden. Inclusief het mogelijk maken dat een volgend kind weer precies zo kan beginnen als zij dat kon.

Deze nauwkeurigheid, deze details, hoe klein ook, vallen onder de grote noemer ‘voorwaarden’. Wij leerkrachten moeten ervoor zorgen dat de voorwaarden om kinderen echt zelfverantwoordelijkheid te leren er gewoon zijn. Dan is het nodig dat de setting van in dit geval het verfbord prima en tot in detail klopt. Dan komt ook de kwaliteit van het materiaal, de hanteerbaarheid (kan dit kind de potten zelf openmaken en sluiten?) in beeld. Ook dat kan vaak veel beter. En pas als dit alles prima in orde is, heb je er geen omkijken meer naar en leert een kind vele malen meer dan alleen een verftekening maken.

Als je hele (kleuter-)afdeling dit ademt, zie je het terug in de kwaliteit van al hun werk en verderop in de basisschool ook in het nauwkeurig werken, doorwerken, detailleringen in tekeningen, een spellingsoefening doen. Kortom, de zo vaak genoemde taak-werkhouding. Niet vanuit macht, maar vanuit gewoonte. Zo hoort het, zo heb ik het geleerd. Het is ‘van mij’.

Het belang van kwaliteit boven kwantiteit is zo groot. De aandacht voor de vijf gaven, de Haagse bouwblokkenset, alle Montessorimaterialen en alle andere materialen die erom vragen precies te worden opgeruimd, zoals bedoeld.... die aandacht is enorm verslapt en zelfs verwaarloosd. Het zijn de verworvenheden van het oude kleuteronderwijs, waarvan het belang enorm wordt onderschat. Het leidt tot gemakzucht, tot slechte omgang met materialen en zelfs rommel in de scholen.

De laatste jaren heb ik te veel tijd moeten besteden aan gewoon weer opruimen en ordenen, voordat we het konden hebben over het bewust en doelgericht inzetten van materialen.

Deze juf in deze school heeft een geweldig leermoment gehad. Zij past dit nu toe op elke plek in haar mooie kleuterklas. Ze ziet dat deze kinderen daar direct al enorm van profiteren.

De les daarna heeft als titel: “Consequent en consistent”. Gewoon volhouden en doorzetten. De kinderen kunnen het wel. Wíj moeten aan de bak. Wïj kunnen het mogelijk maken!

Ton van Rijn is docent Pedagogisch Leiderschap bij de stichting NIVOZ en daarnaast als begeleider verbonden aan de Coalitie. Hij heeft ruim veertig jaar onderwijservaring, waarvan de laatste negen jaar als directeur bij de innovatieve basisschool Wittering.nl in Rosmalen. Met zijn bedrijf Onderwijsgewoondoen.nl adviseert en begeleidt hij scholen die willen kantelen naar een meer kindgerichte benadering van het onderwijs.