‘Als leraar heb je verschillende rollen. Je kunt geen leraar zijn zonder pedagoog te zijn’

1 juni 2022

Hanna Kuijs is sinds dit schooljaar leerkracht op een basisschool in Rotterdam. In haar nieuwe baan wordt ze uitgedaagd in haar rol als pedagoog. ‘Op mijn vorige school durfde ik meer te vertrouwen op mijn professionele intuïtie en kon ik daarmee ook af, maar deze populatie leerlingen vraagt meer van je. Je moet er nog bewuster en tactischer ingaan’. Ze las het boek “Pedagogische Tact, hoe dan?” en vertelt wat het met haar deed.

Hetkind-redacteur Rikie van Blijswijk interviewt Hanna over wat haar raakt in het boek Pedagogische Tact: ‘Ik werk vanuit de didactische insteek, maar tijdens onze samenwerking werd ik geraakt door het pedagogische denken en de pedagogische tact waar NIVOZ voor staat en dat het curriculum van de nieuwe, Rotterdamse Educatieve Master Primair Onderwijs (EMPO) ook ademt’.

Hanna vertelt: ‘Als leraar heb je verschillende rollen. Je kunt geen leraar zijn zonder pedagoog te zijn. Dat wist ik natuurlijk al, maar in mijn nieuwe onderwijscontext werd ik daarin opnieuw uitgedaagd. Op mijn vorige school durfde ik meer te vertrouwen op mijn professionele intuïtie en kon ik daarmee ook af, maar deze populatie leerlingen vraagt meer van je. Je moet er nog bewuster en tactischer ingaan.’

‘Wat doen die kinderen dat jij dat denkt?’, vraagt Rikie. Hanna: ‘Natuurlijk, het zijn gewoon kinderen. Maar ik heb het gevoel dat ik meer ruimte moet maken om didactisch aan de slag te kunnen. Daarvoor heb ik een uitgebreidere pedagogische toolkit nodig. Pas als de pedagogische basis goed is, kun je didactisch optimaal aan de slag.’

Tot nu toe is er geen gelegenheid voor Hanna geweest om de opleiding Pedagogische Tact te doen: ‘Merlijn Wentzel, een van de auteurs, stuurde mij dit boek juist omdat ik nog niet veel weet van Pedagogische Tact. “Het lijkt mij leuk” schreef ze, “dat jij dit boek leest en een artikel maakt voor het platform, waarin je een relatie legt tussen het boek en jouw eigen praktijk.”’

Hanna las het boek en haalde er veel uit. ‘Het allereerste dat het boek bevestigt: iedere situatie is een pedagogische situatie. In het boek staan sterke voorbeelden daarvan. Denk aan het voorbeeld van een kind dat in de gang over een jas, die op de grond ligt, stapt. Of je daar nou wel of niet op reageert, in beide gevallen is het pedagogisch handelen. De voorbeelden zijn heel herkenbaar in de eigen praktijk en de vragen zetten elke leraar aan het denken.’

Zo staat er een voorbeeld in van een veganistische leerkracht die een traktatie van een leerling weigert omdat het worst en kaas is

En dan komt een aantal voorbeelden:

‘Bij sommige voorbeelden had ik direct een gevoel over wat voor mij pedagogisch ‘juist’ is. Zo staat er een voorbeeld in van een veganistische leerkracht die een traktatie van een leerling weigert omdat het worst en kaas is. Na de weigering van de leerkracht, weigeren veel leerlingen de traktatie ook. Ik ben zelf ook veganist, en hier is mijn intuïtie heel duidelijk: ik had de traktatie absoluut aangenomen. Bij een viering van een verjaardag staat het kind centraal, dus ik neem alles aan van het jarige kind.’

‘Een voorbeeld dat mij raakte ging over een moment dat een leerling je onderbreekt in een les die je hebt voorbereid’, vervolgt Hanna. ‘Je zit er net lekker in, en dan doet een kind iets dat je als storend ervaart. Je wilt door met de les die je hebt voorbereid en hebt geen zin en tijd in die interactie met dat kind. En dus probeer je door te gaan met je les, ook als er een zaadje van onrust geplant is. Wat je dan eigenlijk doet, is vasthouden in plaats van loslaten en die onderbreking serieus nemen. Want je moet daar iets mee. Als je je niet laat onderbreken dan kan dat jouw hele les verstoren. Dit is voor mij heel herkenbaar: ik ben een leerkracht die haar lessen didactisch en organisatorisch sterk voorbereidt. De lat ligt hoog, er moet veel gebeuren en dus wil ik soms liever niet onderbroken worden. Maar die keuze is natuurlijk niet aan mij: onderbreking is deel van het proces waar je met de leerlingen in zit. Het gaat erom hoe je ermee omgaat.

De voorbeelden in het boek zetten me aan het denken over een leerling die in mijn beleving regelmatig brutaal reageerde in de klas

In het boek gaat het onder andere over patronen in de interactie met leerlingen. De voorbeelden in het boek zetten me aan het denken over een leerling die in mijn beleving regelmatig brutaal reageerde in de klas. Er ontstond een patroon waarin ik dit gedrag -tevergeefs- probeerde te beteugelen door streng te reageren. Toen ik wat meer afstand nam, realiseerde ik me dat deze leerling vooral 'brutaal' deed in bepaalde omstandigheden: als ze te laat was gekomen (en dus een rommelige start van de dag had gehad?), als de ochtend op middag op z'n einde liep en ze moe was, of als er iets gebeurde dat in haar ogen onrechtvaardig was. Dit inzicht hielp mij anders te reageren: in plaats van een machtsstrijd kan ik nu reageren met 'joh, ben je moe?', of 'vind je het niet eerlijk?'. Van daaruit komen we in gesprek. Ik kan alsnog aangeven dat de manier waarop ze zich uit soms niet fijn is, en de les kan verstoren. Zij kan aangeven of ze zich kan herstellen, of even een break nodig heeft.’

Hanna waardeert de boodschap om steeds te reflecteren op je pedagogisch handelen op momenten die je als lastig ervaart. ‘Ik vind het mooi dat de schrijvers heel duidelijk maken dat er niet per se een goed antwoord is. Het gaat erom dat je reflecteert op jouw interacties met leerlingen: als het niet zo liep als je had gewild of gehoopt, wat zou je anders kunnen doen? Het zet je aan het denken over welke leraar je zou willen zijn voor deze kinderen.’

‘Ik vind het een concreet, praktisch boek en mild boek: het geeft geen oordeel noch de enige juiste methode. Het zet aan tot overdenken van en reflecteren op de eigen onderwijspraktijk. Het boek is begripvol geschreven: de auteurs weten dat je niet altijd in het moment de juiste beslissing kan nemen. En dat voelt goed.’

Dit boek is voor leraren die in alle situaties nog beter de relatie willen aangaan met hun leerlingen, in lijn met de leraar die ze willen zijn of het team dat ze willen zijn. ‘Wanneer dit boek gelezen wordt met een heel team, zou de opbrengst zomaar kunnen zijn dat meer gemeenschappelijk vanuit de relatie en het pedagogische denken gehandeld gaat worden’, besluit Hanna.