Een nieuw e-book: kijken door een filosofisch-ethische bril naar onderwijs, wat doe je dan?

3 april 2018

Bildung, wat betekent dat in jouw praktijk? Het is de uitnodigende titel van het vierde e-book van NIVOZ (uitgave februari 2018), met artikelen en blogs waarin er vanuit een filosofisch-ethische (vormende) bril naar onderwijs en een begrip als volwassenheid is gekeken. Je kunt de PDF (64 pagina's dik) opnieuw gratis downloaden, net als duizenden mensen (leraren, schoolleiders en andere betrokkenen) eerder hebben gedaan bij de voorgaande drie nummers.

Stichting NIVOZ stelt dit schooljaar 2017-'18 een zevental e-books samen n.a.v. een gezamenlijke verkenning van het begrip volwassenheid, ons jaarthema. We denken dat een dergelijk onderzoek behulpzaam kan zijn voor het pedagogisch handelen, dan wel voor de pedagogische opdracht die je als leraar, schoolleider of onderwijsbegeleider draagt en uitvoert. Maartje Janssens schreef de inleiding voor het vierde e-book, waarin ze terugblikt naar voorgaande Onderwijsavonden en ze filosofie, temidden van alle andere perspectieven, een plek probeert te geven. Download hier het e-book.

Liefde voor de wijsheid, wijsheid van de liefde

De vraag ‘Opvoeden, waartoe?’ gaat terug op klassieke filosofische en ethische vraagstukken. Want wat is ‘het goede’? Wanneer is een leven geslaagd? Welke waarden zijn belangrijk? En waar ligt jouw verantwoordelijkheid als leraar en docent in dat proces van volwassen worden?

De voorbije anderhalve maand stond het filosofisch-ethisch perspectief op ‘volwassenheid’ centraal. Bildung in het onderwijs was daar een belangrijke invalshoek, met als centraal moment de onderwijsavond met filosoof Joep Dohmen. Die avond was de vierde van zeven dit schooljaar; een mooi moment om de balans op te maken.

Zijn we al een beetje volwassener geworden? Om met Gert Biesta te spreken: is de vraag of onze wensen ook ‘wenselijk’ zijn (zowel voor onszelf als voor de wereld waarin we bestaan met anderen) al een levende vraag geworden? In ons eigen leven, en in dat van onze leerlingen en/of studenten? Zijn we, om Désanne van Brederode als eerste Onderwijsavond-spreker aan te halen, al een beetje wakker geworden? Wakker voor de wereld, wakker voor onze kinderen? Iliass el Hadioui stelde ons de vraag: hoe staat het met de volwassenheid van onze schoolcultuur, van onze docententeams? Ben je een steunbron voor je collega’s? En tot slot wierp Hans Boutellier de vraag op: hoe verhouden we ons tot de steeds complexer wordende werkelijkheid? Creëren we zwaartepunten waarbij we - in een ‘volwassen’ gesprek over waarden - de samenleving vormgeven? Doe je dat met collega’s, met leerlingen en studenten?

Het zijn helpende vragen doe voortkomen uit drie verschillende perspectieven op volwassenheid. En toch, stelde Joep Dohmen, hebben we het dan nog niet écht over volwassenheid gehad. Volgens hem kan de filosofie, als meest funderende discipline, ons hierbij verder helpen.

Filosofie betekent: liefde voor de wijsheid. Maar maakt dat alles niet heel groot en zwaar? En staat filosofie dan niet ver af van de dagelijkse praktijk van leraren en opvoeders? Misschien. Maar tegelijkertijd is filosofie ook alledaags, én soms heel dichtbij. De film Just a Beginning - een documentaire over filosoferen met kleuters - laat dat mooi zien.

Wat is vrijheid?
“Dat je alleen naar buiten mag.” En: “Als je uit de gevangenis komt.”
En wat te denken van intelligentie?
“Mama is intelligent, want zij zet nooit de Nutella in de koelkast.”
En tot slot, waar wil je volgende week over praten?
“Over het nut van papa’s en mama’s.”

Als dat geen liefde voor de wijsheid is…

Maar filosofie zou filosofie niet zijn als er geen ‘problematisering’ van de werkelijkheid aan vastzit. In een artikel uit Filosofie Magazine las ik een passage over de Franse filosoof Emmanuel Levinas:

‘Levinas heeft fundamentele kritiek geuit op het denken van de hele westerse filosofie. Wat betekent filosofie? De liefde voor de wijsheid, zegt de westerse filosofie altijd, maar Levinas draait dat om: hem gaat het om de wijsheid van de liefde. Levinas vindt dat de ratio een veel te exclusief aandeel heeft gehad in onze filosofische traditie, ten koste van de ethiek die onze relatie tot de ander beschrijft.’ (Filosofie Magazine, 2017).

En met die relatie tot de ander komen we ook in het hart van de pedagogiek. Liefde voor de wijsheid, wijsheid van de liefde. Soms bijten ze elkaar, soms grijpen ze in elkaar. Ze hebben elkaar nodig, en we hopen dat dit vierde e-book een inspiratiebron voor die verbinding mag zijn.

Maartje Janssens is verbonden aan de NIVOZ-denktank, het NIVOZ-podium en het NIVOZ-platform hetkind.