‘Het echte leven op en na een democratische school’. Het is de ondertitel van het boek ‘Je moet het wel durven’ waarin tachtig verhalen zijn opgetekend van oud-leerlingen van dit type onderwijs.  In deze NIVOZ-podcast luisteren we naar drie schoolleiders die aan de wieg stonden van een van die 20 democratische scholen in Nederland. Claartje van der Grinten (De Vrije Ruimte in Den Haag), Ruud van Middelaar (De Ruimte in Soest) en Jacqueline van Ewijk (DOE040 in Veldhoven) spreken over het leven vanuit en in praktijk brengen van waarden als vrijheid, gelijkwaardigheid en vertrouwen?

In het prachtig geïllustreerde en rijke boek lees je interviews met jongeren die een korte of langere periode van hun schooltijd doorbrachten op een democratische school. De verhalen gaan zowel over die schooltijd, als over de weg die zij hierna aflegden. Ze illustreren de kernwaarden van het democratisch onderwijs die beschreven staan in het boek: vrijheid, gelijkwaardigheid, moed en vertrouwen, echtheid, verbinding, intrinsieke motivatie tot ontwikkeling, en autonomie en verantwoordelijkheid.

Wat vooral opvalt is de veerkracht van de jongeren en hun vermogen zich vanuit hun eigenheid tot anderen te verhouden. Velen geven aan hun eigen stem ontwikkeld te hebben, maar vooral ook geleerd te hebben om naar anderen te luisteren en samen naar oplossingen te zoeken. Ze leggen zich niet zomaar neer bij hoe iets geregeld is of bij iets dat niet lukt, maar kijken welke verantwoordelijkheid ze zelf op zich kunnen nemen. Claartje van der Grinten: ‘Je ziet een houding van: ik weet iets niet, maar ik weet wel wegen om erachter te komen hoe ik verder kan gaan. Zij weten dat er zijpaadjes zijn en dat het niet erg is om een beetje te kronkelen in je leven.’

Dat zijn lessen die je kunt leren op een democratische school, waar de vrijheid in eerste instantie een paradijs kan lijken, maar ook een stevige uitdaging vormt. Je moet het wel durven, luidt niet voor niets de titel van het boek, waarin een aantal jongeren ook vertelt over de worstelingen met een gebrek aan sturing. ‘Die durf ontwikkel je in een omgeving waarin je niet wordt afgerekend, maar fouten kunt maken,’ zo vertelt Jacqueline van Ewijk. ‘Je kunt je kwetsbaar opstellen, maar alleen als je je veilig voelt. We hebben allemaal iets te leren.’

Hoe houd je je waarden hoog als team? Dat is de verkeerde vraag, zegt Ruud van Middelaar. ‘Dat doe je als gemeenschap: kinderen en volwassenen houden elkaar scherp.’ De meeste democratische scholen opereren tegen wil en dank als particuliere scholen, omdat zij binnen de kaders die de inspectie daarvoor stelt de pedagogische ruimte houden die zij voorwaardelijk voor goed onderwijs zoeken. Toch kun je ook binnen de reguliere kaders meer vrijheid pakken als je uit kunt leggen waar je voor staat, stelt Claartje. Of zoals Ruud zegt: ‘Een eerste stap is dat je in je klas de leerlingen gelijkwaardig behandelt en naar ze kijkt als een volwaardig mens dat ook iets te zeggen heeft.’