‘Het is een leven waarin je eigenlijk altijd onderweg bent,’ zegt onderwijsprofessional Beatrijs Dijkman in deze NIVOZ-podcast. ‘Een leven waarin je nooit uitgeleerd en uitgekeken bent.’ We spraken met haar over Transactionele Analyse (TA) en de pedagogische relevantie voor onderwijspraktijk.

Beatrijs Dijkman is bijna 20 jaar in het hbo werkzaam en geeft sinds enige jaren haar werk vorm vanuit concepten uit de Transactionele Analyse (TA). Bij verschillende HBO Masters werkt Beatrijs als docent, tutor en examinator. Ook is ze in Engeland hoofd bij de onderwijstak van The Berne Institute en is ze als opleider verbonden aan de TA Academie. Dit najaar start ze een jaarreeks over training, onderwijs en pedagogiek.

Transactionele Analyse is ontstaan vanuit de radicale psychiatrie met een krachtige wens om tegen objectivering en systemische onderdrukking in te gaan. Vanuit die voedingsbodem in de jaren ’60 van de vorige eeuw is TA doorontwikkeld tot een praktische, positieve en sociale stroming in de humanistische psychologie. ‘TA-professionals geven veel aandacht aan bewustzijn en autonomie. Dit doen ze door de invloed van ‘het levensscript’ op gedrag te begrijpen en te werken vanuit het idee dat we als mens keuzes maken en ook vrijheid hebben om onze keuzes te herzien.’

Er zijn in de opleiding diverse specialisatiemogelijkheden en Beatrijs richt zich op de toepassing van TA bij onderwijsprocessen. Ze staat daarbij niet alleen stil bij de vraag hoe onderwijs vorm krijgt of welke inhoud het krijgt, maar in toenemende mate ook bij ‘wie’ het is die in het onderwijs werkt: de mens en leraar/docent in de klas.

Pedagogische ontmoeting
Vanuit dat laatste thema spreken Rob van der Poel en Beatrijs in deze NIVOZ-podcast over de pedagogische opdracht gericht op ‘ontmoeting’. Dat doen ze vooral ook door onderzoekend met elkaar in gesprek te zijn. Daarbij komen thema’s als ‘het nemen van risico’ en ‘ontwikkelingsgericht benaderen van onderwijs’ voorbij, maar wordt er ook ruimte gemaakt voor de persoonlijke, professionele ontwikkeling van Beatrijs zelf. ‘Ik ben echt een veel betere professional geworden,’ stelt ze onomwonden vast. ‘Mijn professionele identiteit is door het werken met TA echt veel steviger geworden. Ik maak meer congruente keuzes, meer vanuit een autonoom en verbonden startpunt.’

In de eerste podcast spreekt Beatrijs over wat ‘vrijheid’ is binnen een verbonden weten - en dat er in het onderwijs verschillende ideeën over vrijheid leven. Voor Beatrijs is het aangaan van verbinding met een leergroep belangrijk. Daarin kan ze als docent merken welke impact onderwijs heeft op de levens van mensen. Daarbij noemt ze ook physis, een begrip vanuit de klassieke Griekse filosofie die Eric Berne – de man die TA ontwikkelde - omschreef als ‘the urge to grow’.

Beatrijs: ‘Ieder kind, elke student, en ook elke docent en begeleidingskundige kent een eigen physis, het verlangen om zichzelf te ontwikkelen, om te groeien. Dat kan alleen in relatie met onze omgeving, met anderen, met de natuur. En met de pijn en de donkerte van de winter. Dat vind ik een belangrijk uitgangspunt. We zullen nooit altijd alleen maar in de lente en de zomer zijn. Er zijn ook momenten dat je dingen los moet laten, dat je dingen verliest. En een besef dat je daar juist door kunt ontwikkelen en groeien.’

Experiment
Aan het einde van de podcast vraagt Beatrijs aan Rob naar zijn gedachten bij de thema’s die langsgekomen zijn en in hoeverre hij zelf is verschenen in de ontmoeting. Dat werd de aanleiding om een tweede podcast op te nemen, zes weken later, waarin door Rob en Beatrijs het experiment én de verdieping wordt gezocht en waarin nog nadrukkelijker ruimte wordt gemaakt voor persoonlijke ervaringen, wederzijds luisteren en ontmoeten.

In dat tweede gesprek komt het begrip 'script' naar voren. Beatrijs: ‘Het levensscript helpt je om antwoord te geven op de centrale vraag van het leven: wat doet iemand als ik, met iemand als jij, in een wereld als deze?’ Het concept levensscript wordt gaandeweg geïllustreerd vanuit het idee van ‘onderbroken worden’ - een begrip dat ook in de drieslag van Gert Biesta een voorname plek heeft - en het daardoor steeds opnieuw vaststellen van dat script. Beatrijs: ‘Een groot deel van ons script vormen we tijdens de vele uren dat we op school zijn, terwijl we daar niet vaak bij stil staan. Vaker kijken we naar het gezin, de familie, om patronen te ontdekken. Daarbij miskennen we hoe belangrijk de plek is die school inneemt in het ontdekken van de wereld en hoe je daar als mens jouw positie en plek hebt ingenomen.’

Beperkt
Beatrijs maakt duidelijk dat het script een heel essentieel, maar ook een beperkt idee is van jezelf, de ander en de wereld. ‘Omdat er meer is. Je ideeën over jezelf en je verhouden tot de wereld is in je groei belangrijk. Maar als je dat in ontwikkeling en in beweging kunt houden, dan is er veel meer ruimte voor vrijheid, is er meer ruimte voor ontmoeting en is er uiteindelijk ook meer ruimte voor… geluk?

Bij het beluisteren van de NIVOZ-podcast – zeker deel 2 - zul je de vertraging en het aftasten wellicht ervaren, als mede de onderzoekende houding en de wederkerigheid in het gesprek. Volgens Beatrijs zijn dit uitgangspunten om – ook als luisteraar - tot een persoonlijke interpretatie te kunnen komen van wat een ontmoeting voor jou is en hoe dit in onderwijs gebruikt en betekenisvol kan worden.

We zijn dus ook nieuwsgierig wat er bij jou wordt opgeroepen.  En we staan open om daarover in contact te komen.

Essay (wordt in podcast 1 aan gerefereerd): Parelduiken, ofwel: Over leren, vrij zijn en over je verbinden
Artikel (wordt in podcast 2 aan gerefereerd): Het ervaren van een pedagogische ontmoeting: ‘Om de kans te vergroten, moet ik even langs een gemis’