'Voor geraakt worden bestaat geen formule'

22 januari 2020

'Kom werken in het onderwijs, zet je schrap en denk aan alles!' Mike Louwman begrijpt waarom startende leraren afhaken en blikt zelf terug op wat hij belangrijk vond in zijn eigen schooltijd. En hij staat even stil bij de pas overleden Aart Staartjes. Bekend als oude mopperkont uit Sesamstraat, en waarom eigenlijk zo populair? 'Meneer Aart zette geen zoetgevooisd of autoritair stemmetje op', schrijft Mike. Hij ging uit van gelijkwaardigheid. 'Hij sprak mij aan, want ik mocht mee mopperen. Ik deed ertoe.'

Binnenkort staken docenten uit het basis- en voortgezet onderwijs. De leraren zijn op want de leraren zijn op. Jonge mensen kiezen niet meer voor het onderwijs. De aanwas is gering en met het uitsmeren van de sporadische beginner over klassen en taken raken we een deel van de aanwas direct weer kwijt. Behalve de hoge werkdruk en de niet navenante uitbetaling (in het basisonderwijs) is er nog een oorzaak voor de terugloop. Althans, dat denk ik. Lesgeven is planmatig geworden. Het onderwijs is de laatste jaren vastgezet en ingebouwd door termen als de escalatieladder, het lesplan, de 360 graden feedback en de nog meer in steen gebeitelde ‘als je maar consequent bent’. Dogma’s afkomstig uit de opleiding of de leer van de stagebegeleider maken de dienst uit. Met andere woorden: kom werken in het onderwijs, zet je schrap en denk aan alles!

 

‘Weet jij hoe je moet huppelen, Pienjo? Nee? Zullen we het dan maar gewoon proberen?’

 

Als ik terugdenk aan mijn eigen middelbareschooltijd, dan waren het veelal jonge docenten die flexibel waren, die zich openstelden voor de waan van de dag en de wensen van de klas. Ik had een stagiair biologie die de les voor de toets aan ons vroeg wie er later een tattoo wilde. Waarop iemand vroeg: ‘Is dat eigenlijk slecht voor je, een tattoo?’ Een andere jonge docent keek met ons naar een musical, omdat wij dat graag wilden. Zijn inbreng bleef beperkt tot de cruciale toevoeging van Franse ondertiteling. Deze docenten waren benaderbaar, gingen net als wij naar de H&M, maar belangijker: ze bewogen met ons mee, zonder de regie te verliezen.

Nu vind ik de oudere docenten om me heen vaak het meest beweeglijk. Zij durven in een volle klas te vragen: ‘Waar zullen we het over hebben?’ Zij durven te experimenteren, omdat ze er niet direct op worden afgerekend. Jonge docenten daarentegen krijgen tegenwoordig een handboek aan do’s en don’ts mee en proberen elke les in een langdurige kramp aan de noodzakelijke voorwaarden te voldoen. Handelingen als de voorkennis activeren zijn natuurlijk niet arbitrair, ze zeggen iets over goed onderwijs, maar ze laten maar weinig ruimte voor de belangrijkste voorwaarde: aandacht hebben voor elkaar, in het moment, zonder voorkennis.

En zo gebeurt het dat startende docenten weliswaar goed uitgerust aan de slag gaan, maar met leerlingen te maken krijgen die niet geïnteresseerd zijn in die uitrusting. Zij willen niet gezien worden als wetmatigheden die beïnvloed kunnen worden, maar als personen. Ze willen geraakt worden. Voor geraakt worden bestaat geen formule. Als er een docent voor een klas staat die de boel ‘in het gareel wil houden’, dan is de wedstrijd begonnen en gespeeld. Goed onderwijs heeft niets te maken met een wedstrijd. Het draait om gelijkwaardigheid. Iedereen doet ertoe. Een kind heeft net zo veel recht om te mopperen op jou als jij op hem. Als we daar een onderscheid in maken, gaat er bij veel leerlingen begrijpelijk een deur dicht.

 

‘Als ik jou iets leer, Pienjo, wil jij dan mij iets leren?’

 

We zijn het aan onze leerlingen verplicht af en toe even aan Aart Staartjes te denken. Aart Staartjes ging uit van de absolute gelijkwaardigheid tussen kinderen en volwassenen. Meneer Aart zette geen zoetgevooisd of autoritair stemmetje op, maar nam mij volkomen serieus door hardop na te denken over grote en kleine vragen, door zijn schouders op te halen als hij het niet wist en te mopperen als iets hem niet zinde. Hij sprak mij aan, want ik mocht mee mopperen. Ik deed ertoe. Aart Staartjes was mijn leraar die me op weg hielp en onderweg af en toe benadrukte hoe spannend het was, op weg zijn.

Mike Louwman is docent Nederlands.