Onderwijsavond Paulien Meijer: ‘Je weet niet eens welke leerlingen je krijgt, en dan toch ligt alles al vast’

14 maart 2016

Wie op 10 maart jongstleden de Onderwijsavond van hoogleraar Paulien Meijer bezocht in Driebergen, weet het inmiddels zeker: onzekerheid moet serieus genomen. Zeker voor mensen in opleiding tot docent. Sterker nog, onzekerheid (en misschien zelfs een crisis) moet soms uitgelokt worden om docenten te laten leren en om te voorkomen dat het vak routine wordt. Vandaar ook Paulien’s motto voor de avond: ‘Van onzekerheidsreductie naar onzekerheidstolerantie’. Joyce van den Bogaard - redacteur van dit platform - vat de avond samen.

Paulien Meijer is op dit moment weliswaar hoogleraar aan de Radboud Docenten Academie, maar ooit stond zij zelf voor de klas als docente Maatschappijleer, zo rond 2002. Dat is belangrijk om vooraf te weten, omdat zij daar de ervaring opdeed dat de school waar zij werkte, en het onderwijs in het algemeen, alles van dag tot dag had vastgelegd middels werkwijzers als rubrics en tabellen. Zodat elke docent precies wist in welke week hij welke stof moest behandelen, en wat er dan aan het einde van het jaar aan kennis overgebracht moest zijn. ‘Zo doen wij dat hier’, was het argument van de leraar Duits als antwoord op Pauliens verbazing. Zij zelf ziet dat anders: ‘Dit is een ernstig doorgeslagen vorm van onzekerheidsreductie: je weet niet eens welke leerlingen je in je klas krijgt, en dan toch ligt alles al vast. Dit gebeurt nog te veel: alle vrijheid wordt eruit gemanaged, alles wordt dichtgetimmerd.’

Tip bij het lezen: klik op de dia's voor een grotere, leesbare, versie!

Motto
De grote vraag van de avond was dus ook: hoe doorbreken we de hang naar onzekerheidsreductie (in de context van een eerstegraads lerarenopleiding)? In een notendop:

 

1. Een beter begrip krijgen van de expertiseontwikkeling van docenten


2. Transformatief leren (de essentie van het ingroeien in een beroep)


 

De vraag die daaruit voortvloeit is dan natuurlijk: wat vraagt dit van de lerarenopleiding en haar opleiders?

Uitgangspunten
Daarbij is ook een aantal uitgangspunten van belang:

 

 

• We bereiden leerlingen voor op beroepen waarvan we nu nog geen flauw idee hebben welke dat zullen zijn: ‘Prepare students for future learning’


• “becoming” is een constante staat van onzekerheid. Hoe ontwikkel je je verder, is er een eindpunt? Je bent nooit te oud om te leren.


• Leraren zijn constant in ontwikkeling, staan voor een klas met leerlingen die constant in ontwikkeling zijn, de onderwijsdoelen zijn in ontwikkeling, het vak is in ontwikkeling, de maatschappij is in ontwikkeling. En zo hoort het ook


 

Expertiseontwikkeling van docenten
Als lerarenopleidingen zich vooral richten op het aanleren van specifieke kennis en vaardigheden, kweken ze routine-experts: het werken met competenties. Routinevorming kan rust geven en is ook echt belangrijk om te leren: hoe begin ik een les, bijvoorbeeld? Maar later wordt het een ander verhaal. Routine is vaak risicoloos.

Als lerarenopleidingen zich vooral richten op experimenten en innoveren, kweken ze vooral ‘frustrated novices’ (vrij vertaald: gefrustreerde nieuwelingen). Je kunt leraren niet te snel zomaar voor een klas zetten, er is te veel dynamiek, en dat is ingewikkeld.

Als studenten niet slagen of afhaken is dat vaak om redenen die te maken hebben met het niet kunnen vinden van deze balans. Dit kan leiden tot extreme onzekerheid en zelfs crisis.

Transformatief leren
Transformatief leren is een begrip uit 1952 van de Zwitserse psycholoog Jean Piaget, dat in 2008 door de Deense wetenschapper Knud Illeris nader omschreven werd. De kern hiervan is dat een crisis nodig is voor groei. En die crises ziet Paulien veelvuldig bij haar studenten: ze beginnen enthousiast aan de opleiding, maar worden na verloop van een maand of zes onzeker, om soms zelfs in een crisis te geraken. Een crisis waaruit ze meestal weer opkrabbelen, maar die er soms ook voor zorgt dat een student opgeeft. Uitspraken als ‘Waar doe ik het voor?’, Ik ben totaal ongeschikt voor het onderwijs’, ‘Het is chaos in mijn lessen’ en ‘Ik wil absoluut stoppen met lesgeven, ik ben volstrekt nutteloos als leraar’ komen meer dan eens voor.

Degenen die de crisis te boven komen, voelen zich daarna echter wel veel zelfverzekerder dan ervoor. Een lerarenopleiding moet proberen dat moment van crisis naar voren te halen of soms zelfs uit te lokken door wezensvragen te stellen: ‘Waarom wil je zo graag leraar worden?’ ‘Waarom wilde je deze opleiding ook weer afmaken?’.

Consequenties

 

 

• Trajecten van korter dan 1 jaar: niet doen! (1 jaar is zelfs al problematisch). Studenten zitten dan vaak nog in hun crisis en zo kun je ze kwijt raken voor het onderwijs.


• Zorg voor een veilige leeromgeving voor in essentie onveilig leren: ruimte voor alle vormen van leren, dus ook transformatief.


• Crisisondersteuning en uitlokken van crisis als onderdeel van het curriculum.


• Aandacht voor routinevorming en innovatief handelen in curriculum.


• Denk niet (alleen) vanuit competenties


• Timmer niet dicht


 

Deel je crisis!
Dé tip van Paulien Meijer aan lerarenopleiders: deel verhalen over je eigen crises! Dat doet veel goeds voor je studenten, te weten dat ze niet alleen staan. Er moet ruimte zijn voor kwetsbaarheid en (h)erkenning. Bespreek met studenten hoe ze een goede balans kunnen vinden.

Om studenten in crisis te ondersteunen

 

 

• Creëer tijd en ruimte voor reflectie


• Creëer ‘communities of trust’: ik word vertrouwd


• Stimuleer autonomie, laat studenten een eigen stem ontwikkelen t.o.v. de socialisatiedruk


• Om de crisis te verdiepen: stel wezensvragen (“Waarom wil je dit?”)


 

Om crisis uit te lokken en te benutten

 

 

• Inspireer weerstand


• Roep conflicten en dilemma’s op (‘disorienting dilemma’s): 'Wat is jouw verantwoordelijkheid als leerlingen hun huiswerk niet maken of niet komen opdagen in de les?'


• Kweek tolerantie voor onzekerheid, dilemma’s en crises


 

Joyce van den Bogaard is redacteur en mede-samensteller van dit platform.

 

 

.

 

 

Onderwijsavond op 13 april met Ido Weijers

De volgende Onderwijsavond is op 13 april, met Ido Weijers: 'Over veelplegers, over stoppen of volharden en de rol van onderwijs’ Voor meer informatie en tickets klik hier. Op het NIVOZ-forum vindt u twee artikelen van zijn hand.

 

 

• Portret veelpleger Hans


• Portret ex-veelpleger Roel: verbondenheid


 

 

 

.

 

 

Tweets

Beleef de lezing van Paulien Meijer nog eens, maar dan in een aantal tweets van aanwezigen:

 

 

 

In afwachting van @Paulienmeijer bij @NIVOZ wat kan onzekerheid ons brengen? @witteringnl @signumonderwijs

— marianne (@mariannerongen) March 10, 2016

 

 

 

We moeten van #onzekerheidsreductie naar #onzekerheidstolerantie in het #onderwijs. @paulien_meijer — hetkind (@hetkind) March 10, 2016

 

 

 

 

 

 

Stel dat de zomervakantie verplaatst wordt naar de winter? #naarbinnen #interconnectiveness #hetkind @paulien_meijer pic.twitter.com/pD0CIBNeAV

— Ronald Heidanus (@ronaldheidanus) March 10, 2016

 

 

 

Juich een crisis toe. We groeien ervan. #nivoz #hetkind — Angela Horsten (@AngelaHorsten) March 10, 2016

 

 

 

 

 

 

Verkorte lerarenopleidingen, trajecten korter dan 1 jaar. Niet doen! stelt @paulien_meijer Zeer mee eens! Heb er genoeg zien mislukken!

— Arjan Moree (@arjanmoree) March 10, 2016

 

 

 

'Zorg voor een veilige leeromgeving voor in essentie onveilig leren,' aldus @paulien_meijer bij @hetkind. — Angela Horsten (@AngelaHorsten) March 10, 2016

 

 

 

 

 

 

 

Leraar, je bent je eigen instrument, met al jouw en andermans onzekerheden. Dank @paulien_meijer en @nivoz pic.twitter.com/l9uyd1qtOV — Meester Arthur (@MeesterArthur) March 10, 2016