Onderwijs en het relationele: ‘Wij hoeven alleen maar aandachtig te zijn en de ruimte te pakken die zich aandient.’

20 september 2019

‘Mogelijkheden voor het relationele dienen zich continu aan,’ weet Koen Wessels uit ervaringen in zijn onderwijspraktijk, ‘wij hoeven alleen maar aandachtig te zijn en de ruimte te pakken die zich aandient.’ Hij beschrijft een krachtige ervaring bij De Bildung Academie, als een student aangeeft dat zijn broertje zelfmoord heeft gepleegd.

Door het groeiende lerarentekort neemt het aantal zzp-docenten toe. Schoolleiders vinden het zorgelijk. De kwaliteit zou onder druk komen te staan, aldus Trouw. Ook en vooral misschien wel, denk ik zelf, omdat het relationele aspect van onderwijs minder aandacht zou krijgen. Het is een veelbesproken en bewogen onderwerp dat flinke zorgen met zich meebrengt. Het onderwijs verandert, net zoals de rest van de wereld om ons heen, in rap tempo.

Hoe zou de ideale onderwijswereld er uit zien? Was dat de onderwijswereld die we gewend waren? Of is dat de onderwijswereld die we wellicht nu samen kunnen vormen? Dat de wereld verandert is een gegeven; dit zal ze ook blijven doen. Maar hoe wij daar sturing aan geven, mee omgaan en ervoor zorgen dat verbetering kan geschieden, dat is wat belangrijk is. In plaats van onszelf de vraag te stellen ‘Hoe denken wij dat ons onderwijs het beste wordt?’ moeten we onszelf misschien afvragen: ‘Wat heeft het onderwijs nu nodig?’

In het licht van bovenstaande constateringen is het interessant om op te merken dat het in onderwijsland niet ongewoon is wanneer de ene grote vernieuwing de andere opvolgt. Vernieuwingsmoeheid is de docent van vandaag dan ook niet vreemd. Bij De Bildung Academie valt ons ook op dat er in het onderwijs een sterke neiging is om in formele structuren en curricula te denken. ‘We willen meer bildung, laten we het curriculum verbildungen’. Logisch, en hier is in zichzelf niets mis mee, maar het is niet ‘het hele verhaal’: vaak is het mogelijk om veel meer aan bildung te doen zonder ook maar iets aan het curriculum te veranderen.

In andere woorden: ruimte voor bildung is niet alleen iets voor het curriculum, het is vooral iets relationeels. Iets tussen mensen. Iets in de kwaliteit van de relatie tussen docent en student. Misschien loont het om daar wat meer de aandacht op te richten in de huidige tijd van vele, snelle veranderingen, lerarentekorten en de zzp-docent? En de mogelijkheden dienen zich continu aan. Wij hoeven alleen maar aandachtig te zijn en de ruimte te pakken die zich aandient.

Ik licht dit punt graag toe met een ervaringsvoorbeeld. Op een gegeven moment had ik in een onderwijsprogramma twee uur om met een groep studenten de voortgang van een project te bespreken. Kort daarvoor had het broertje van een medestudent van ze zelfmoord gepleegd. We waren allemaal van slag. Bij aanvang vroeg ik de studenten hoe het met ze ging en het kwam meteen op tafel. Wat doe je dan?

We zijn twee uur gaan wandelen en hebben een prachtig gesprek over de dood gevoerd. Achteraf bedankten de studenten mij omdat ik de ruimte had gelaten en zelf ook mijn ervaringen had gedeeld. Er was een gevoel van ‘we kunnen weer verder’. Bovendien waren we allemaal geraakt door de constatering dat eigenlijk iedereen heftige dingen meemaakt rondom de dood en daardoor gevormd wordt, en dat bracht ons dicht bij elkaar. Het was een krachtige ervaring. Ik denk niet dat een curriculum-onderdeel over de dood daar zomaar tegenop kan. 

Koen Wessels is verbonden aan De Bildung Academie en coördinator van Bildung voor Docenten, dat op 10 oktober a.s. start met een nieuw traject.