Het klassenexperiment van Jane Elliot: 'De bruinogigen zijn beter dan de blauwogigen'

15 juni 2015

Een dag na de dood van Martin Luther King - in 1968 - besloot lerares Jane Elliot dat praten over racisme niet genoeg was. Om het te begrijpen, moest je het 'ervaren'. Ze verdeelde haar klas - groep 5 - in bruin- en blauwogigen. De ene dag waren de blauwe superieur, de volgende dag was het andersom. Niet alleen het gedrag van de leerlingen veranderde drastisch, ook de schoolprestaties werden sterk beïnvloed. In 1982 - veertien jaar later - spreekt ze de kinderen weer.  Donderdag 7 november om 21.00 uur zendt BNN 'Het grote racisme experiment' uit waarin het experiment opnieuw wordt uitgevoerd onder studenten.

A class divided

Op dag één van het experiment verdeelde Elliott haar klas in twee groepen: kinderen met bruine ogen en kinderen met blauwe ogen. Hen werd verteld dat blauwogige kinderen slimmer, netter, aardiger en beter waren dan de bruinogigen. De kinderen met bruine ogen kregen een kraagje om zodat zichtwaar was dat zij 'anders' waren. De blauwogigen kregen privileges: ze mochten in de klas op de voorste rij zitten, ze mochten langer pauze houden en spelen waar de bruinogigen niet mochten spelen. Op de tweede dag waren de rollen omgedraaid en waren de bruinogigen 'beter' dan de blauwogigen.

Gedurende de twee dagen zag men hoe de kinderen die als 'inferieur' bestempeld waren, zich ook zo gingen gedragen en voelen. Ze zagen er verslagen uit, trokken zich terug en voelden zich hopeloos. Dat was ook zichtbaar in hun schoolprestaties, ze scoorden veel lager op toetsen en opdrachten dan voor het experiment. Daarentegen gingen 'superieure' leerlingen zich ook zo voelen en gedragen. Ze kregen het gevoel 'een koning te zijn' en toonden hun macht op gemene wijze.

Er zijn natuurlijk ethische bezwaren in te brengen tegen het experiment, waarover Cecile Meesters van Wijk Alliantie het volgende schrijft:

Terwijl Elliott in haar directe omgeving behoorlijk afgestraft werd om haar experiment - haar kinderen werden gepest, de zaak van haar vader werd geboycot en ging failliet – ontving zij nationaal en internationaal veel roem en lof. Men kan echter met evenveel recht uiterst kritisch zijn over haar aanpak. Het is maar de vraag of je zulke jonge kinderen aan zo'n experiment mag blootstellen. Ook is haar verweten dat zij het vertrouwen heeft misbruikt dat de kinderen in haar stelden. Een ander zegt van de documentaire vooral geleerd te hebben dat veel mensen het goedkeuren dat er geweld gebruikt wordt bij lessen over geweld. Twee Engelse deskundigen op het gebied van onderwijs verklaarden dat het experiment onethisch was en emotioneel en psychologisch beschadigend. De reactie van Elliott in een artikel zo´n 35 jaar later: 'Als die kinderen destijds psychische schade hebben opgelopen, waar blijven die advocaten dan?' Overigens is Elliott de eerste om te zeggen dat het experiment niet zomaar, en alleen met de grootst mogelijke zorgvuldigheid, uitgevoerd kan worden.

Een voorbeeld van hoe zo'n experiment kan doorslaan, is het spraakmakende sociaal-psychologische experiment dat in 1971 werd uitgevoerd door Philip Zimbardo, het  Stanford gevangenisexperiment. Het toont de dramatische gevolgen van normale, gezonde studenten die in een namaakgevangenis werden gestopt. Het is een klassiek geworden voorbeeld van de kracht van de sociale situatie. In 2001 is hier een film van verschenen onder de titel:'Das Experiment'.

 Het grote racisme experiment 

Donderdag 7 november om 21:00 uur bij BNN op 3 wordt het programma uitgezonden waarin studenten het klassieke experiment ondergaan. Presentatrice Sophie Hilbrand zegt daarover: ‘Het Grote Racisme Experiment maakt het sluimerende proces van racisme inzichtelijk en invoelbaar. Hoe is het om puur op uiterlijk veroordeeld te worden? Het is goed je daar bewust van te zijn. De hele Zwarte Pieten-discussie maakt duidelijk dat racisme in onze samenleving aan de orde van de dag is; zodra een donkere Nederlander kritiek uit op een oer-Hollands feest dan is hij in de ogen van een groep Nederlanders meteen ‘die buitenlander’ die ‘terug moet naar zijn eigen land’, in plaats van een Nederlander die ergens kritiek op heeft. Op zo’n moment wordt het wij-zij-gevoel weer ontzettend blootgelegd.'

Trailer



The daring lessen: het experiment 'A class divided'

(Jane Elliott herhaalde elk jaar het experiment in een groep vijf. Dit is de derde groep die experiment onderging, in 1970)



 

Dag twee van het experiment



 

Veertien jaar later



 

Volwassen gevangenisbewaarders: hoe reageren zij?



 

Hoe de volwassenen erop terugkeken



Dit is een bijdrage van Astrid van Blijswijk.