Het gaat niet om helpen, maar om een strijd tegen onderdrukking

23 juni 2022

Ondanks de toenemende aandacht voor kansenongelijkheid in het onderwijs, blijven de structurele oorzaken nog steeds onderbelicht. Daar wil Monique Leijgraaf verandering in brengen als lector Kansengelijkheid binnen Hogeschool IPABO. Dinsdag 21 juni sprak zij haar lectorale rede uit, getiteld: “Ik snap oprecht niet hoe dit systeem kan bestaan!” Bevorderen van Kansengelijkheid door het doorbreken van de master narrative.

Op woensdag 26 januari 2023 spreekt Monique Leijgraaf samen met Nina Hosseini op de NIVOZ-onderwijsavond in het Verhalenhuis in Rotterdam over kritisch opleidingsonderwijs. Zie deze link voor meer informatie en kaartverkoop.

In haar lectorale rede gaat Monique Leijgraaf achtereenvolgens in op de ‘master narrative’ en ‘counternarratives’ om zo uit te komen bij de doelstellingen van het lectoraat. Aan de hand van teksten, romans en kinderboeken van verschillende auteurs laat ze sprekend zien hoe we in een wereld van bevoorrechting en benadeling leven én hoe je je hier ook via verhalen tegen kunt verzetten. Hier ziet Leijgraaf een belangrijke rol weggelegd voor lerarenopleiders en (toekomstige) leraren: welke bronnen gebruik je bijvoorbeeld en naar wiens verhalen vraag je?  

De ‘master narrative’ verwijst naar het dominante ideologische script, het verhaal dat door gezagsdragers wordt opgelegd, maar vaak ook wordt geïnternaliseerd. Als voorbeeld verwijst Leijgraaf naar het boek ‘The bluest eye’ van Toni Morrison, waarin een Afro-Amerikaans meisje blauwe ogen wil. Want de populairste pop is die met blond haar en blauwe ogen; dat wordt gezien als het toppunt van mooi en lief. Dus als jij er niet zo uit ziet, ben je vast niet mooi en lief?

Om tegenwicht te bieden aan de master narrative en (witte) bevoorrechting, zijn counternarratives, oftewel tegenverhalen nodig, stelt Leijgraaf. Salman Rusdie noemde dit ‘writing back’: de taal moet gedekoloniseerd worden. Verhalen vanuit het perspectief van gemarginaliseerde groepen en verhalen die het dominante verhaal ter discussie stellen, spelen een  belangrijke rol in (opleidings)onderwijs vanuit social justice perspectief. We moeten de ongelijke machtsrelaties in de samenleving en dus ook in ons onderwijs erkennen, stelt Leijgraaf.

Dit vraagt nadrukkelijk iets anders dan liefdadigheid. Het gaat niet om het ‘helpen’ van wie minder geluk heeft en een gemarginaliseerd bestaan leidt. Het gaat erom dat we een ‘verticale strijd’ voeren tegen de dominantie van de master narrative en tegen onderdrukking.

Iemand met chronische gezondheidsproblemen vertelde hoe de keuring door het UWV voor haar voelde als de boodschap ‘we hebben niets aan jou’

Samen met haar promovenda Nina Hosseini haalt Leijgraaf verhalen op bij oud-studenten van de IPABO die te maken hebben gehad met structurele ongelijkheid in hun eigen leven. Daaruit komt naar voren dat zowel mensen als systemen het hen soms vrijwel onmogelijk maken om mee te doen in het leven. Iemand met chronische gezondheidsproblemen vertelde hoe de keuring door het UWV voor haar voelde als de boodschap ‘we hebben niets aan jou’.

Het kan ook anders, en dat is wat Leijgraaf met haar lectoraat beoogt. Zowel bij lerarenopleiders als (aanstaande) leraren wil ze het kritisch bewustzijn van structurele ongelijkheid vergroten. Dat betekent ook dat er kritisch gekeken wordt naar curriculum inhouden en kritische geletterdheid bevorderd wordt. Het vraagt ook om het waarderen en betrekken van de wereld van studenten en leerlingen op het onderwijs en een kritisch oog voor ‘silencing’ (het onbenoemd laten van zaken die voor iemand belangrijk zijn) en micro-agressie.  

De tegenverhalen hoeven niet altijd te verwijzen naar de master narrative, stelt Leijgraaf. Juist door te weigeren te reageren op of te ageren tegen ‘de witte blik’, kan een vrije ruimte ervaren worden. Een mooi voorbeeld vindt ze een kinderboek over een donker meisje met lang kroeshaar dat niet naar de kapper wil. In dit boek is de witte blik volledig afwezig. Leijgraaf sluit af met een nummer van Nina Simone, Young, gifted, and black. Een nummer waar hoop en trots uit spreekt, zonder ruimte voor de master narrative.

Leone de Voogd is ontwikkelingspsychologe en politicologe en werkzaam als wetenschappelijk medewerker bij NIVOZ. Daarnaast is ze als programmaonderzoeker betrokken bij het Whole Child Development programma.

De volledige rede is onderaan het artikel terug te zien of op deze pagina terug te lezen. 

Op woensdag 26 januari 2023 spreekt Monique Leijgraaf samen met Nina Hosseini op de NIVOZ-onderwijsavond in het Verhalenhuis in Rotterdam over kritisch opleidingsonderwijs. Zie deze link voor meer informatie en kaartverkoop.