'Het pedagogisch handelen vindt plaats in het hier en nu. Er is geen tijd voor een uitgebreide afweging, want er wordt een directe reactie van je gevraagd. Niet reageren is ook een reactie, dus hupsakee: daar ga je.' Dat ervoer Annemiek van Hove zelf toen Tygo, een leerling uit haar klas, het heft in eigen handen nam en de plek van zijn leerkracht innam met de woorden ‘Mooi jongens, nu ben ik even de baas.’ En dan moet je improviseren. Het deed Annemiek denken aan de woorden van Hans Boutellier tijdens de Onderwijsavond: waartoe willen wij kinderen en jongeren laten opgroeien? 

Tygo, één van mijn oude leerlingen, plofte op mijn stoel en zei: ‘Mooi jongens, nu ben ik even de baas.’ Direct schoten er allemaal vragen door mijn hoofd: ‘Wat hebben wij vandaag te doen, heb ik hier wel tijd voor en wat biedt deze situatie ons als klas?’. ‘Prima’, was mijn antwoord en ik zocht een plaatsje in de kring. Ik ging mee in het spel en direct was er spanning, humor en spelplezier voelbaar. Niet normaal, zeg. Hier kon ik als leerkracht nog wat van leren. Hoe ga ik binnen mijn klas het spel aan met de kinderen? En hoe speel ik het spel met mijn collega’s? Ook nu als adviseur bij KPC Groep blijft deze vraag me bezig houden.

Nog niet zo lang geleden was ik te gast op de onderwijsavond, waar ik met docenten sprak over waardenvol opvoeden. Hans Boutellier sprak die avond over de improvisatiemaatschappij. Hoewel de maatschappij complex is en soms chaotisch lijkt, gaf Boutellier aan dat het organisch is georganiseerd. We moesten hierbij denken aan geïmproviseerde muziek. Direct schoot me een concert van The Kyteman Orchestra in gedachten. De toegift bestond niet uit een nummer van hun album, maar uit improvisatie. Colin Benders (Kyteman) gaf akkoorden aan en de muzikanten gingen het spel aan. Ik was onder de indruk van de voelbare spanning, de muzikale humor en de betrokkenheid van de muzikanten op elkaar.

Boutellier stelde dat de improvisatiemaatschappij vraagt om verhalen en zwaartepunten die ons weer verbinden. De uitdaging voor het onderwijs is de bedoeling van het onderwijs weer scherp krijgen en van daaruit handelen. Waartoe willen wij kinderen en jongeren laten opgroeien? We moeten weer verhalen delen, momenten markeren en, zoals mijn moeder altijd zegt, ‘onze feestjes vieren’.

Ik zie de mensen om mij heen druk met elkaar in gesprek gaan over de (on)mogelijkheden op hun eigen school voor dit gesprek. Ik wil scholen graag aanmoedigen ruimte te nemen voor dit gesprek. Het pedagogisch handelen vindt plaats in het hier en nu. Er is geen tijd voor een uitgebreide afweging, want er wordt een directe reactie van je gevraagd. Niet reageren is ook een reactie, dus hupsakee: daar ga je. Niet het normale, genormeerde, het bedachte, het door jou vooraf geregisseerde. We leren pas van de situatie als de situatie gaande en voorbij is. Juist daarom moeten we delen met anderen, terug kijken en er op de fiets naar huis nog eens over nadenken. Een ode dus aan de speelsheid, het pedagogisch moment en het vieren van onze feestjes.

Natuurlijk weet ik hoe complex het schoolleven in elkaar steekt. Ik zie scholen voor me waar docenten heel hard werken en het gevoel hebben geen ruimte te hebben voor ‘het vieren van feestjes’. Ik denk terug aan mijn invalwerk waar ik pas als de leerlingen naar huis waren besefte dat ik de hele dag niet naar het toilet was geweest. Geen tijd voor gehad. Laat staan tijd voor het gesprek met collega’s over pedagogisch handelen. En toch … Ik ga momenten organiseren waar docenten kunnen leren en werken vanuit improvisatie, spelplezier en betrokkenheid op elkaar. Pedagogisch handelen zien in het spel, in de ontmoeting en vooral in het delen van verhalen.

O ja, en ik ga zelf ook vaker een plaatsje in de kring zoeken en meedoen met jongens als Tygo, want die was pas echt lekker pedagogisch verantwoord bezig.

Annemiek van Hove werkt als adviseur bij KPC Groep.