De kracht van de Whanau: de herstelgerichte school als veilige basis

2 juni 2020

In november 2019 bezochten Jan Ruigrok en Johan Vlasblom Mount Roskill Grammar School en het Lynfield College in Auckland , Nieuw Zeeland om workshops te verzorgen en te ervaren hoe ‘restorative schools’ in Nieuw Zeeland een invulling geven aan een Veilige Basis. De scholen werken allebei vanuit de ideeën van herstelgericht werken; een manier van omgaan met conflicten die in basis is overgenomen van de Maori’s. In dit artikel delen Jan en Johan hun ervaringen. 

Mount Roskill en het Lynfield College werken beide vanuit de ideeën van herstelgericht werken; een manier van omgaan met conflicten die in basis is overgenomen van de Maori’s. Bij conflicten en na wangedrag komen de betrokkenen samen om te bespreken wat er moet gebeuren om de aangerichte schade te herstellen en verder te kunnen. Daders hebben daarbij het recht om hun fouten te herstellen en dat doen ze door een positieve bijdrage te leveren aan de gemeenschap. Daarmee hernemen zij hun plek in die gemeenschap. Wij bezochten Nieuw Zeeland ook om te leren van herstelrecht en te kijken hoe de ideeën van de school als veilige basis en herstelrecht elkaar raken en aanvullen.  We ontdekten mooie raakvlakken.

 

Een Veilige Basis is een plek die bescherming, zorg en veiligheid biedt. Een plek waar je volop kunt leren en vrienden ontmoet en waar je tot rust komt. Tegelijkertijd is het ook een plek waar je wordt uitgedaagd en aangemoedigd om die Veilige Basis te verlaten om nieuwe en soms spannende ervaringen op te gaan doen. Ervaringen die je vervolgens weer mee terugneemt naar je Veilige Basis om ze te onderzoeken en te verankeren. De kern van de school als veilige basis kun je in 2 woorden samenvatten: zorgen en uitdagen.

 

Racistische graffiti
Wanneer we het over uitdagen hebben, leggen we graag een vraag voor.  

Hoe zou jij reageren wanneer leerlingen geschrokken komen vertellen dat er racistische graffiti op de muren van het toilet is gespoten? En dat in een periode nadat er aandacht is besteed aan verdriet en rouw na een terroristische aanslag. Hier betrof het die in Christchurch in maart 2019. Hoe zou de Veilige Basis die ineens zo onder druk staat, een goede impuls kunnen krijgen?

Het begeleidingsteam van Mount Roskill  deed eigenlijk niet veel meer dan er te zijn voor hun leerlingen en hen de vraag te stellen ‘wat moeten we hiermee?’ Binnen een paar uur kwamen de leerlingen met het antwoord: ‘we vervangen de racistische teksten met positieve en verbindende boodschappen’. Boodschappen die heel goed pasten in de periode van rouw die het land en de school doorliep. Hieronder twee van deze ‘toilet paintings’.

Moedt met dt
Herstelrecht werkt met de begrippen steunen en structureren. Een school moet leerlingen steunen en structuur bieden. Dat laatste houdt in dat er op school grenzen en regels zijn en  sommige zaken gewoon moeten. De veilige basis werkt met de begrippen zorgen en uitdagen. Om uitdagende stappen te kunnen zetten heb je moed nodig. Moeten bij herstelrecht en moed bij de school als veilige basis. Daarmee wordt de herstelgerichte school als veilige basis een kwestie van moedt met dt.

Uitgebreide Familie 
De klas of de groep maakt in Nieuw Zeeland deel uit van wat in het Maori de Whanau (je spreekt het uit als Fano) heet. In het Engels betekent dat de extended family. Deze uitgebreide familie  bestaat uit ouders, ooms, tantes, neven, nichten inclusief de ‘kouwe kant’. In de Maori cultuur is de Whanau de primaire veilige basis. Je hebt de Whanau nodig om te overleven.

Troosten
De verbindende kracht van de Whanau was terug te zien na de aanslag waarvan de weerslag nog voelbaar was toen wij Nieuw Zeeland bezochten. Misschien heb je de televisiebeelden gezien waarin premier Jacinda Ardern scholen bezocht om leerlingen te troosten en hen de boodschap meegaf dat het goed is om te rouwen en je verdriet te laten zien. Als je foto’s ziet van haar schoolbezoeken zie je onder de leerlingen veel meisjes en weinig jongens. Jongens rouwen nu eenmaal anders. Op scholen werden jongens uitgenodigd hun verdriet op hun eigen manier te uiten:

Veilige Basis
Elke school zou voor leerlingen een Whanau moeten zijn. De leraren en de medewerkers die op school werken, hebben daarin een taak en een verantwoordelijkheid. Dat lukt hen alleen wanneer de school ook voor hen een Whanau is. De school als veilige basis ook voor de mensen die er werken. Dan wordt de klas een veilige basis voor de leerlingen en de lerarenkamer een veilige basis voor de leraren.  Hoe werken ze in Nieuw Zeeland aan een veilige basis voor de leraren? Op beide scholen gaven ons we een inkijkje in de dagelijkse praktijk.

Maori-lied
Bij de weekstart op maandagochtend en de weekafsluiting op vrijdagmiddag komen alle leraren en medewerkers van Mount Roskill bij elkaar en zingen ze samen een Maori lied. Na onze laatste training op Mount Roskill  mochten wij midden in de kring gaan staan en zongen ruim 30 docenten een Maori afscheidslied voor ons. Daar stonden we dan, twee grootbekken uit Schiedam en Rotterdam met een brok in de keel, een trillende onderlip en betraande ogen...

Ontroering
Rituelen zoals dit gezang geven de veilige basis stevigheid. Toen wij een onze eerste training verzorgden op het Lynfield College was dat niet op een ‘studiedag’ maar op een ‘teachers only day’. Proef het subtiele verschil. De dag werd ingezet met een simpele en vrolijke energizer waaraan iedereen volop meedeed. In het midden van de zaal stond een staf appreciation box. Een grote doos waarin medewerkers de waardering voor hun collega’s kwijt konden. Aan het einde van de dag lazen we de ontroering in de ogen van de mensen die de waardering van hun collega’s ontvingen.

Overdressed
Naast teachers only day had de dag op Lynfield College ook het stempel T-shirt day gekregen. De dresscode op Nieuw Zeelandse scholen is niet heel streng maar wel wat formeler dan bij ons. Zo dragen alle mannen uit het management een stropdas en zien de docenten er vaak tip top.  Wij wisten niet dat het T-shirt day was en we waren slightly over dressed. Daarmee was meteen duidelijk dat wij (nog) geen deel uitmaakten van deze Whanau. De medewerkers droegen de meest uiteenlopende en extravagante T-shirts waarmee ze kanten van zichzelf lieten zien die op normale dagen hoogstwaarschijnlijk niet aan bod kwamen. Veel eerbetoon aan idealen, favoriete teksten, striphelden, schrijvers, filmsterren en muzikanten. ‘Never mind the Bullocks’, de lp-title van de Seks Pistols staat nog op ons netvlies

Kommie ook uit Rotterdam?
De rituelen op het Lynfield College zorgden voor een verbindende vrolijkheid die ons over onze schroom hielp om onze eerste training voor een volle zaal van 150 mensen te verzorgen. Het gaf ons de ruimte de deelnemers te vragen samen met ons een ritueel uit onze polder-Whanau uit te voeren dat ons zou helpen deze groep tot een voor ons veilige basis te maken. Ze zeiden volmondig ‘ja!’ en na een korte maar gedegen voorbereiding scandeerden we de zaal in: ‘Kommie ook uit Rotterdam?’ Waarna 150 Kiwi’s gekleed in de meest idiote T-shirts antwoordden met een niet mis te verstaan ‘Kejje dannie horuh dan…?’

En ook al droegen we als enige overhemden en geen T-shirts, we voelden ons er prima thuis.

Jan Ruigrok (www.rigardus.nl) en Johan Vlasblom (www.bigeasycommunicatie.com) zijn verbonden aan ECHO, het Expertisecentrum voor Herstelrecht in het Onderwijs