Makerschap, kunstervaringen en school: ‘In ons onderwijssysteem zijn dit soort zoektochten ondergesneeuwd geraakt.’

14 juni 2019

Samen met Haagse onderwijsinstellingen, theatermakers en docenten was Muriël Besemer – destijds hoofd educatie bij het Nationale Theater, nu bij ITA – initiefnemer van MAAK, het eenmalig en groots opgezet laboratorium over 'makerschap'. Besemer koppelt maakonderwijs a priori aan de persoon die je bent: waarom maak je wat je maakt? Een korte inspirerende monoloog van een bevlogen mens, met een duidelijke visie. ‘Ik wil het onderwijs een beetje mooier maken. De echte kunstervaring is voor mij altijd het vertrekpunt.’

‘De echte kunstervaring is voor mij altijd het vertrekpunt. In principe mag je van kunst vinden wat je vindt. Dat uitgangspunt - dat er een vrijheid aan ervaringen en gedachten is - verdient een plaats in het onderwijs. De filosofie is daarin de enige mogelijke partner, want het filosofisch gesprek is het enige gesprek dat vrij is en niet naar een vooraf bepaalde waarheid toewerkt.’ 

‘Iedere dag bedenken hoe je gebeurt’

‘Vanochtend zag ik de tekst: Zijn is gegeven, worden doe je zelf. Of neem Harrie Geelen die ooit in een kinderboek schreef: Je moet zelf iedere dag bedenken hoe je gebeurt. Dat is een zin die je op mijn grafsteen kan kerven want ik denk dat dat waar is. Je moet dan wel leren dat je eigen gedachten en eigen waarden mogen bestaan en het onderzoeken waard zijn. En hoe die zich verhouden tot gedachten van anderen. En dat wanneer jij iets lelijk vindt en ik iets moois, het niet betekent dat wij elkaar niet aardig vinden. In ons onderwijssysteem zijn dit soort zoektochten ondergesneeuwd geraakt. Maar vraag je leerkrachten en docenten waarom ze kozen voor dit vak dan zeggen er, denk ik, weinig ‘Omdat ik perse wil dat iedereen deze som kan maken.’

Het wezen vormen

‘Het gevoel om mensen in het onderwijs te prikkelen om het anders te willen doen, zit al heel lang in mij. Het woord makerschap speelt daarin een belangrijke rol. Als je in de Van Dale kijkt naar de definitie van dat woord dan krijg je woorden als vervaardigen, repareren, veroorzaken. Pas als laatste optie ‘het wezen vormen’. Voor mij is er een hele sterke relatie tussen iets maken, iets vervaardigen en jezelf daarin, of daaraan vormen. Wij zijn op de onze afdeling educatie niet zo zeer bezig met het doorgeven van het theaterambacht, maar veel meer met: wat is jouw makerschap?’

'Voor mij is er een hele sterke relatie tussen iets maken, iets vervaardigen en jezelf daarin, of daaraan vormen.'

‘Onze theatermakers maken hun voorstellingen niet omdat ze mensen willen leren toneelspelen. Zij maken hun werk, omdat ze iets vinden van de wereld waarin we leven. Het publiek komt ook niet kijken om te leren acteren, maar om zijn gedachten te scherpen en naar betekenis te zoeken. Daar zijn wij bij de afdeling educatie ook mee bezig. Wij doen interventies, als je het zo wil noemen, omdat we willen dat er gesprekken, gedachten en emoties loskomen; we met elkaar iets meemaken. Het publiek is daarbij net zo goed maker van gedachten en ervaringen.

‘Zo kan het ook in het onderwijs: de leerkracht als maker van een product (lesstof zo je wil) en de leerling als maker van de betekenisgeving. Het is niet een compleet nieuw idee, maar je moet het volgens mij meemaken en ervaren om het te weten, de waarde ervan te voelen.’

'Zo kan het ook in het onderwijs: de leerkracht als maker van een product (lesstof zo je wil) en de leerling als maker van de betekenisgeving.'

Wie je bent en in welke wereld je staat

‘Het makers onderwijs is de laatste jaren in opkomst. Het komt vooral uit de wereld van de technologie en wetenschap en ook beeldenkunst. Wij willen met onze programma’s nog een rondje betekenis aan het woord makerschap toevoegen: namelijk dat je eerst moet weten wie je bent en in welke wereld je staat om überhaupt te kunnen bedenken wat je wilt maken.’

‘Een robot bouwen is fantastisch; je moet gaan samenwerken, creatief nadenken enzovoort, maar de vraag ervoor is: heb je wel een robot nodig? Dus: wie wil ik zijn in welke omgeving, in welk contact met anderen?’

‘In ons vak kom ik vaak leerkrachten tegen die verrast zijn door wat ze hun leerlingen zien doen in onze theaterprogramma’s. Maar als ze dat zelf gaan ervaren, dan snappen ze het meteen. Daarom wilde ik ook dat ons laboratorium twee dagen duurde. In de eerste dag van de manifestatie gingen we met de deelnemers maken. Een gemixte groep deelnemers werkte onder leiding van een theaterdocent en iemand uit het onderwijs rondom een bepaald thema. Ze deden onderzoek en gaven hun bevindingen vorm. Wat daar uitkwam, wisten we niet. We gingen uit van het proces dat op die dag in de groep ontstond. Er werd wel iets vormgeven waar een publiek naar kon kijken of iets kon beleven.’

‘Tijdens de tweede dag gingen we dieper in op wat makerschap is en hoe we vat kunnen krijgen op wat de mensen de eerste dag hadden ervaren. Wat is de echte diepe betekenis van de ervaring? Wat is de werkende factor? Een stap die we vaak niet in onze dagelijkse praktijk maken.’

'Ik geloof ook dat een druppel op een gloeiende plaat het verschil kan maken.'

Echte verandering komt van onderen

‘Ik hoop dat er veel onderwijzers en docenten zijn die dit willen ervaren, omdat ik denk dat echte verandering van onderen komt. Vooral ook degenen die denken dat dit voor hun vak niet relevant is. Het gaan namelijk niet over kunstvakonderwijs, maar over de hele breedte van het onderwijs. Ik geloof ook dat een druppel op een gloeiende plaat het verschil kan maken.’

‘Naar MAAK lieten we ook leerlingen en studenten komen. We waren heel benieuwd naar hun inbreng. Maar ook onderzoekers en beleidsmakers, bijvoorbeeld van de verschillende onderwijsraden. De ontwikkelgroepen van Curriculum.nu. Het idee is dat we aan deze editie van MAAK een tijdelijk expertisecentrum overhouden. Dat mensen die hebben meegedaan het verhaal en hun ervaring verder kunnen verspreiden. Het Nationale Theater is bezig met het ontwerpen van een permanent educatielaboratorium. Dit past daar helemaal in, hier doen we een stap in de methodiekontwikkeling. Die van het ‘niet weten’. De expertise gaan we delen en gul weggeven.’

Dit gesprek met Muriël Besemer vond plaats vóór MAAK. Het oorsponkelijke interview van Marian van Miert verscheen vorig jaar (juni 2018) op de website van LKCA, het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie Amateurkunst. Dit is dus een bewerking ervan.  Er wordt inmiddels gewerkt aan een tweede editie van MAAK.

Lees verder:

• Maakonderwijs waarbij de leerling 'opstaat en verschijnt'  (verslag van MAAK, van Wouter Pols)
• Maakonderwijs bij het Nationale Theater

Het LKCA wil ervoor zorgen dat iedereen goede cultuureducatie krijgt (op school én in de vrije tijd) en dat iedereen kan meedoen aan culturele activiteiten. Met dit doel ondersteunen wij professionals en bestuurders werkzaam in cultuureducatie of cultuurparticipatie.