Hoe kunnen de relaties in het onderwijs relaties van oprechte ontmoeting worden, in plaats van relaties van ‘ik weet dit en geef dat aan jou en dat is het: einde transactie’. Koen Wessels en Michiel Bos verkennen met de NIVOZ-collega’s Eveline Oostdijk en Leone de Voogd hun praktijken. ‘Onderwijs en onderzoek als intieme ontmoetingen.’

Koen Wessels rondde in juni 2022 een proefschrift af over de pedagogiek van de verstrengeling. Michiel Bos schreef een masterscriptie over wederkerigheid en onderwijsrituelen. NIVOZ bracht hun werk eerder voor het voetlicht in artikelen.

• Koen Wessels en de pedagogiek van de verstrengeling: ’Het is altijd weer een persoonlijke opgave om met mensen onderwijs te maken.’
• Ruimte geven aan onderwijsrituelen: ‘Wederkerigheid zou tot de kern van het pedagogisch instrumentarium moeten behoren’

Leone de Voogd en Eveline Oostdijk - behorend tot de NIVOZ-pijler Onderzoek & ontwikkeling - voerden op 2 december een vier-gesprek met Koen en Michiel waarin er verschillende pedagogische thema’s werden verkend. Ze borduren daarbij voort op een gezamenlijke uitwisseling per brief waarin taal wordt gegeven aan de relatie van leraar en leerling en de betekenis die ze heeft in het vormende aspect van onderwijs.

Het is de vrijdag voor Sinterklaas. Het is koud, de bomen op het landgoed zijn kaal en binnen zitten vier mensen in de pedagogische huiskamer van Nederland, zoals Koen het NIVOZ noemt. Er staan kaarsen en pepernoten op tafel en in het midden liggen (meegenomen) dingen uit het bos, zoals blaadjes, takjes en hulst.

Leone en Eveline - beiden onder andere actief op het onderzoeksterrein van vorming (brede vorming, humanistische vorming) - beginnen het gesprek bij het verkennen van twee centrale begrippen, verstrengeling en wederkerigheid. Voor Koen heeft verstrengeling te maken met ‘anders denken’ over de relatie tussen de buitenwereld en de wereld in de klas. Deze worden vaak op afstand van elkaar gehouden, terwijl volgens Koen deze werelden altijd op elkaar inwerken. Koen spreekt van een vormingsdans. ‘Het gaat om gevormd worden en tegelijkertijd vorm geven aan de wereld.’ Hij stelt: ‘De mens heeft een vormende kracht op anderen, en als je onderwijs ziet als een voorbereiding op later, dan ga je voorbij aan het feit dat er in het moment ook altijd al dingen gebeuren waar leerlingen en leraren mede vormgever van zijn.’

Na de vraag of wederkerigheid ook een vormingsdans is, gaat Michiel in op het belang van verbinding: ‘Als ik lees over pedagogiek dan gaat het vaak over hoe kinderen in de wereld komen en hoe onderwijs en opvoeding daar een rol in kunnen spelen. Daarbij wordt de lesstof vaak als object gezien. Lesstof kan echter zelf ook vormend zijn als het kind er zich daadwerkelijk mee verbindt en erdoor gegrepen kan worden. Zo kan er een ervaring van wederkerigheid ontstaan.  Onderwijsrituelen kunnen dat mogelijk maken”.

In hoeverre rek je de grenzen van de klas op? Hoe kun je wat er speelt in het leven van een kind, pedagogisch vertalen? Of wil je grote maatschappelijke problemen de school inbrengen? Wat is er eigenlijk nodig om de ander zichzelf te laten verbinden met de wereld of zichzelf daarvoor te openen? Wat gebeurt er nu in de relatie tussen docent en leerling als het over vorming gaat?