'Werken aan waarden vraagt om toewijding en dat is een kwestie van lange adem'

26 januari 2015

Zittenblijven is 'ouderwets en duur' (Volkskrant). Met deze ronkende stelling reageerde staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs op het rapport van het Centraal Planbureau. Vanuit pedagogisch-didactisch perspectief zijn er vele argumenten aan te dragen die de stelling dat zittenblijven niet meer van deze tijd is zonder meer onderschrijven. Maar bestuurder Adrie Groot legt de aandacht even op het uitgangspunt van de overheid. 'Zij maakt maar weer eens duidelijk dat we van leerling gedreven onderwijs, via data-gedreven onderwijs ondertussen in het walhalla van het economisch gedreven onderwijs terecht zijn gekomen. In zijn blog benoemt hij andere, menselijke vertrekpunten.

'Zittenblijven is een ouderwetse, dure en niet-motiverende manier om leerlingen erbij te houden,' zei Dekker en zittenblijvers op basis- en middelbare scholen kosten de schatkist jaarlijks ruim 500 miljoen euro. Zittenblijvende leerlingen betreden later de arbeidsmarkt, waardoor zij inkomen missen en de overheid belasting- en premie-inkomsten derft. Volgens een indicatieve berekening ligt dit bedrag in de orde van 900 miljoen euro per jaar.

De overheid maakt maar weer eens duidelijk dat we van leerling gedreven onderwijs, via data-gedreven onderwijs ondertussen in het walhalla van het economisch gedreven onderwijs terecht zijn gekomen. Opbrengstgericht werken krijgt zo wel een heel wrange, instrumentele smaak. Het leren en onderwijzen aan kinderen staat geheel in het teken van de plek op de arbeidsmarkt en opbrengsten en kosten voor de overheid.

Vanuit dat perspectief is ook de inzet van de overheid de afgelopen jaren herkenbaar. Het iconiseren van Cito met haar toetsen, het formaliseren van de inzet van de Inspectie van het Onderwijs richting de "meetbare" onderwijspraktijk en de recente opwaardering van de rekentoets als scherprechter voor het diploma en vervolgopleidingen. Er is natuurlijk niets mis met een rekentoets, maar wel als deze tevens gehanteerd wordt als ultiem selectiecriterium voor een diploma of - nog erger - als slagboom voor de toelating tot opleidingen waar uiteindelijk rekenvaardigheid een secundair element in de vervolgopleiding en het beroep is.

De huidige samenleving laat in toenemende mate helder zien hoe jongeren van 15-25 jaar worstelen met zichzelf en anderen in onze complexe wereld. In 2009 reeds gaven de onderzoekers Spangenberg en Lampert in het boek 'De grenzeloze generatie' al aan dat er onder de jeugd sprake is van een toenemende tweedeling. Ruim 41 procent van de jeugd is niet zo zelfredzaam, noch pragmatisch ingesteld, ondernemend of onafhankelijk. De toenmalige minister-president gaf aan dat we elkaar op allerlei manieren respectvol gedrag moeten voorhouden. Anders wordt het helemaal niks. Werken aan waarden vraagt om toewijding en dat is een kwestie van lange adem. De jeugd is misschien wat op drift, maar wij kunnen een anker uitgooien.

Het anker dat de overheid uitgooit is inmiddels herkenbaar als controle en puur gericht op de maakbare, instrumentele samenleving. Het wrange is dat met de mond de 21st century skills worden beleden, maar in de praktijk alleen maar de focus is gericht op taal, rekenen en lezen, de toetsing daarvan en natuurlijk ook de wijze waarop je dit zou moeten aanbieden. Commerciële partijen als RTL en Cito, die deze processen uitbuiten voor geldelijk gewin, met hun squla-software - wordt geen strobreed in de weg gelegd. Onder druk van de Tweede Kamer is de regering schoorvoetend akkoord gegaan met andere spelers op de markt van de eindtoets. De alleenheerschappij van Cito, op kosten van de overheid, wordt daarmee, al is het maar een klein beetje, gedwarsboomd.

Onder leiding van professor dr. Mirko Noordergraaf (USBO) vindt op dit moment onderzoek plaats naar het professioneel vermogen. En hoewel het onderzoek nog loopt wordt duidelijk dat professioneel vermogen afhangt van:

• deelname aan interne- netwerken (leergemeenschappen) binnen de eigen praktijkomgeving (school)


• deelname aan externe-netwerken, (op bestuursniveau of daarbuiten)


• autonomie


• motivatie


• bevlogenheid

In zijn onderzoek benoemt hij de "autonomie paradox" waarbij scholen enerzijds meer vrijheid krijgen om zelf vorm te geven aan beleid, maar tegelijkertijd een toenemende 'results control' (Merchant 1982) ervaren. Een overheid die zich in overdreven mate bemoeit met de normen wat betreft de resultaten van publieke organisaties. Deze focus op controle leidt tot beroepszeer, druk en vervreemding van professionals.

Onderwijsveld en wetenschappers, maar ook de samenleving, maken duidelijk wat werkelijk nodig is in het onderwijs. Natuurlijk aandacht voor de basisvaardigheden als taal, rekenen en lezen, maar veel meer aandacht voor samenwerken, samenleren, emotionele vaardigheden en plezier.

"Er is werk aan de winkel"

Adrie Groot is voorzitter College van Bestuur van stichting Flore.

Meer over zittenblijven op het NIVOZ-forum

De economie van het zittenblijven

Onderzoek naar zittenblijven in breder perspectief