Wat is er mis met onze leerlingen?

29 juni 2023

Berichten over toenemende psychische klachten, prestatiedruk en gebrek aan vertrouwen in de (toekomstige) samenleving volgen elkaar op. Is er iets mis met onze leerlingen? Of eerder met de wereld waarin zij opgroeien? Leone de Voogd schreef er een gastcolumn over in het Tijdschrift voor Remedial Teaching en wij delen die hier met permissie.

Leerlingen staan onder druk. Ze ervaren druk vanuit de samenleving, van ouders en leraren, maar in sterke mate ook van binnenuit. Veel kinderen vinden dat ze hun eigen gedrag of gevoel moeten verbeteren, signaleert de Kinderombudsman. Zij leggen de verantwoordelijkheid voor problemen bij zichzelf.

Daarmee tonen ze zich kinderen van onze prestatiemaatschappij, waarin het meritocratische denken centraal staat: in theorie kan iedereen met talent en inzet ‘het maken’, maar als je geen succes hebt, kun je dus ook alleen jezelf aankijken.

Volwassenen tonen zich medeverantwoordelijk en bieden bijvoorbeeld trainingen in mentale weerbaarheid of mindfulness, om leerlingen te wapenen tegen alle druk. Natuurlijk kunnen zij daar baat bij hebben, maar er kleeft een risico aan. De focus op symptoombestrijding bij het individu, benadrukt nogmaals de eigen verantwoordelijkheid en ontneemt ons het zicht op structurele en maatschappelijke oorzaken.

Wat hebben leerlingen nodig om met vertrouwen hun plek in de wereld te vinden? Eén antwoord is er niet. Leerlingen geven wel aan dat zij zich beter voelen als ze meer verbondenheid ervaren met de school, leraren hun menselijkheid tonen en er ruimte is voor ‘vertraging’. Leraren zíjn mensen, met pedagogische expertise, maar de prestatiedruk die zij en hun leerlingen ervaren, staan het goede gesprek en het vanuit een veilige relatie verleggen van grenzen in de weg.

Zelf grenzen verleggen vergroot de weerbaarheid, en dat gebeurt bij uitstek in spel. De speelruimte in het onderwijs is echter beperkt en kinderen besteden steeds minder tijd aan vrij spel. Terwijl ze juist daar hun eigen risico's en uitdagingen kiezen en doseren en leren omgaan met angst, falen en verantwoordelijkheid. Ze durven de grens op te zoeken, omdat je er niet op wordt afgerekend.

Afrekenen doen we in het onderwijs juist wel, door de grote rol van toetsing en selectie. De school vormt de prestatiemaatschappij in het klein, waarbij leerlingen al vroeg moeten ‘vechten’ voor een plekje op de ‘beste’ scholen en opleidingen. We kunnen alle richtingen nog zo belangrijk noemen, een hogere opleiding hangt in ons land sterk samen met allerhande materiële en immateriële voordelen.

Remediëren staat voor helen. Maar van wie of wat? Ook de maatschappij waarin het kind opgroeit moet soms geheeld.

Leone de Voogd is ontwikkelingspsychologe en politicologe en werkzaam als wetenschappelijk medewerker bij NIVOZ. Daarnaast is ze als programmaonderzoeker betrokken bij het Whole Child Development programma.