Temmen van de angst: zoek je beheersbaarheid of de ruimte?

20 februari 2012

In de context van vernieuwing en verandering is er één aspect in het bijzonder, dat ons wellicht helpt om gedrag van docenten en scholen te begrijpen. Dat ene aspect is angst, of positief geformuleerd: de behoefte aan veiligheid. In dit artikel beschrijft Tamir Herzberg  twee gebieden waar men die veiligheid kan zoeken. Het ene is de dynamiek van Low Trust, het andere die van High Trust: twee verschillende vormen voor het temmen van de angst. Zoekt men de beheersbaarheid of de ruimte?

In de beeldspraak van het konijn: vluchten we naar binnen, het hol in, waar geen vossen zijn maar wel uiteindelijk verstikking en verhongering, of naar buiten, waar voedsel is en lucht en schoonheid, maar waar ook vossen zijn en buizerds? Het blijkt dat High- en Low-Trust gedrag elkaar wederzijds versterken. De kloof wordt hierdoor dieper, de tegenstellingen worden heftiger.

Het artikel van Tamir Herzberg is een uitwerking van de lezing bij het afscheid van Henk van Dieten, eind 2008.

 

Vertrouwen in ontwikkeling
High en low trust in de hoofdrol op veranderende scholen

Inleiding

Bij Waterloo, toen duidelijk werd dat het leger van Napoleon ging verliezen, zei, zo luidt het verhaal, Maarschalk Grouchy tegen Maarschalk Ney: “Generaal, u bent bang, u beeft. Ney antwoordde: “Generaal, als u zo bang was als ik nu, dan stond u hier al lang niet meer.”
Ieder laat zich deels leiden door zijn angst, maar niet iedereen in dezelfde richting. In het artikel “beter je best doen”, heb ik verschillen beschreven tussen de beleefde werkelijkheid en het formele model ervan dat wij gebruiken om de samenleving, en in het bijzonder onderwijs en opvoeding – mijn speciale aandachtsgebied - te organiseren en beheersbaar te maken.

Hier wil ik dieper ingaan op een gebied waar die onbenoemde verschillen soms leiden tot heftige strijd en grote conflicten (die ik dagelijks zie en waar ik soms ook zelf deel van uitmaak) bij verschillende vormen van vernieuwing. Ook hier hebben wij er last van dat er te formeel en te verstandelijk over gepraat wordt, en dat de emotionele en veel diepere drijfveren die tot onze overtuigingen, keuzes, en zo tot ons gedrag en tot de echte uitkomst leiden, buiten beschouwing blijven.

Een overtuiging is immers meestal niet iets waarvan iemand ons overtuigd heeft, maar een berg van emoties bedekt met een dun laagje argumenten. Daarom is gedrag dat lijkt te worden ingegeven door verstandelijke overwegingen, vaak eigenlijk veel beter te verklaren aan de hand van de onderliggende emotionele agenda. In de context van vernieuwing en verandering is er één aspect van die agenda in het bijzonder, dat ons wellicht helpt om gedrag van docenten en scholen te begrijpen. Dat ene aspect is angst, of positief geformuleerd: de behoefte aan veiligheid.

In dit artikel beschrijf ik twee gebieden waar men die veiligheid kan zoeken. Het ene is de dynamiek van low trust, het andere die van high trust: twee verschillende vormen voor het temmen van de angst. Zoekt men de beheersbaarheid of de ruimte?  In de beeldspraak van het konijn: vluchten we naar binnen, het hol in, waar geen vossen zijn maar wel uiteindelijk verstikking en verhongering, of naar buiten, waar voedsel is en lucht en schoonheid, maar waar ook vossen zijn en buizerds?

Het ligt voor de hand dat de manier waarop wij omgaan met vertrouwen een cruciale rol heeft in opvoedings- en onderwijssituaties. Daardoor kan dit bepalend zijn in een hele serie samenhangende keuzes. Een aantal daarvan zal ik beschrijven.  Hieruit komen weer nieuwe vragen voort: hoe uit zich dit alles in de onderlinge relaties? Hoe beïnvloedt de manier waarop men veiligheid zoekt de posities die mensen onderling en tegenover hun leiding innemen? En, als onderdeel van die relaties, hoe praten we hierover? De taal suggereert dat er een tussengebied is, maar diezelfde taal creëert beangstigende ambivalentie en verwarring.

En tenslotte: zijn er manieren om, met behulp van dit perspectief, hier en daar de impasse te doorbreken?

Ik zal beginnen met een korte beschrijving van het hierboven genoemde krachtenveld. Daarna ga ik dieper in op de verschillende deelgebieden, om te besluiten met mogelijke richtingen om uit de houdgreep van de tegenstelling los te komen. Lees verder

Tamir Herzberg houdt zich bezig met onderwijsadvies, - ondersteuning en -ontwikkeling. Zie website www.tamirherzberg.nl