'Socrates was een wakkerschudder, dan is Nussbaum dat ook'

2 januari 2013

Oproep van Martha Nussbaum. Aan alle bestuurders van het Nederlandse onderwijs en de verantwoordelijke politici: bewaak uw cultuur en voedt uw burgers op tot mensen die voor zichzelf en elkaar verantwoordelijkheid kunnen en willen nemen. Socrates was een 'wakkerschudder'. Nussbaum is dat ook.

Martha Nussbaum stelt in haar boek (Niet voor de winst, waarom de democratie de geesteswetenschappen nodig heeft) ‘dat het onderwijs wereldwijd in een ‘stille’ crisis verkeert - die 'grotendeels onopgemerkt voortwoekert' - en die desastreus kan uitpakken’. Die crisis betreft de heimelijke, maar o zo gestage achteruitgang - tot aan het verdwijnen toe - van de geesteswetenschappen: geschiedenis, talen, godsdienstwetenschappen en studies van eigen en vreemde religies, filosofie en ethiek, levensbeschouwing, kunst(beschouwing), muziek.

Deze vakken die scholieren en studenten opvoeden tot volwaardige wereldburgers staan overal onder druk. Vakken waarvan men denkt dat ze de economie vooruit helpen krijgen van overheden alle ruimte en geld. Nussbaum laat zien dat wereldwijd het programma van de 'liberal arts' gedoemd is te verdwijnen, omdat internationale politici en bestuurders zo'n algemene vorming niet langer nodig achten.

Waarom zou je immers geschiedenis leren als er maar één richting is: vooruit? Waarom theologie als God niet bestaat? Waarom vreemde talen als we toch allemaal Engels praten? En waarom filosofie als het doel van al onze inspanningen - economische groei - bij voorbaat vaststaat?

Volgens Nussbaum regeert het korte termijndenken. Zij zegt dat de nadruk op economische groei funest is voor een gezonde businesscultuur. Om nieuwe ideeën te genereren heb je medewerkers nodig die hun verbeelding durven te gebruiken. Kritisch denken is belangrijk, je hebt mensen nodig die in ontwikkelingen een tegenstem durven te laten horen.

Volgens Nussbaum zijn de geesteswetenschappen vooral van levensbelang voor een menswaardige maatschappij. Voor een pluralistische democratie zijn burgers nodig die voor zichzelf kunnen denken. Kennis van geschiedenis en sociale wetenschappen zijn een belangrijke voorwaarde voor democratisch burgerschap.

- “Hoe moet je stemmen over beleidsvoornemens als je je niet kunt voorstellen wat de gevolgen zullen zijn voor mensen buiten je eigen kring?”
- “Hoe kan je nadenken over zaken als klimaatsverandering wanneer je geen breder beeld hebt van de wereld waarin we leven?”

Om op te groeien tot volwaardige burgers moeten jonge mensen volgens Nussbaum vóór alles leren argumenteren (dat is iets anders dan een assertieve ‘grote mond’), zij pleit voor (her)invoering van het socratisch denken in het onderwijs.

Sinds 2006 heeft het onderwijs de wettelijke opdracht om ‘actief burgerschap en de sociale integratie’ van leerlingen te bevorderen. Nederland kiest echter voor op-winst-gericht onderwijs. Onze universiteiten moeten zwaar bezuinigen, met name op de niet-exacte vakken. De verantwoordelijke politici en bestuurders zien het belang van geesteswetenschappen en kunst niet in. Zij zien niet in dat de kredietcrisis op rekening komt van onverantwoordelijk handelende individuen. Zij zien niet in dat het echec van de banken geen toeval was en alles te maken had (en heeft!) met een cultuur van ja-knikkers.

Onze minister van Onderwijs, Marja van Bijsterveldt, zei: 'Ik wil alles uit het kind halen.' Hoe? Door het een vakkenpakket te geven van Engels, taal, rekenen en economie. Geen enkel woord over brede algemene vorming, dat vindt ze maar flauwekul. De Nederlandse overheid bezuinigt op de kunsten, want zij vindt artistieke creativiteit niet speciaal waardevol. Oh? Wat was Apple geweest zonder de creatieve geest van Steve Jobs?

Volgens Nussbaum e.a. zijn de kunst, en dan vooral de literatuur, van groot belang om onze verbeeldingskracht te stimuleren. In dat verband is het opmerkelijk dat de regering onlangs heeft besloten een ongekende bezuinigingsronde op alle kunsten door te voeren.

Joep Dohmen, filosoof en hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek, deed eerder eenzelfde oproep als Nussbaum. Zijn tekst, destijds uitgesproken op de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden, werd in bewerkte versie gepubliceerd in De Volkskrant. Klik HIER.

Dit is een bijdrage van Siep Stramrood dat hij op een onderwijsplatform (VO-netwerk) op LinkedIn plaatste.