Paul Verhaeghe: 'Een kind neemt de ethiek over van zijn omgeving'

1 juli 2016

'Het idee dat een kind zich spontaan de ‘juiste’ normen en waarden eigen zal maken, klopt niet - een kind neemt de ethiek over van zijn omgeving. Het idee dat een school waardevrij kan zijn, is een illusie. Elke vorm van onderwijs geeft waarden door, en we kunnen ons daar maar beter van bewust zijn.' Dit is een quote uit het boek Identiteit, geschreven door Paul Verhaeghe, waarin hij zowel het ontstaan van als zijn kritiek op ons neoliberale en meritocratische wereldbeeld beschrijft.

De Leerschool organiseert een paar keer per jaar een Boekenkring, waarin vooral boeken over pedagogiek centraal staan. Er is een vaste kern van lezers en we bespreken het gekozen boek aan tafel met cake en koekjes onder handbereik. Over het boek wordt n.a.v. het gesprek een artikel geschreven dat in elke uitgave van het vakblad -VanTwaalfTotAchttien- gepubliceerd wordt.

‘Het idee dat een kind zich spontaan de ‘juiste’ normen en waarden eigen zal maken, klopt niet - een kind neemt de ethiek over van zijn omgeving. Het idee dat een school waardevrij kan zijn, is een illusie. Elke vorm van onderwijs geeft waarden door, en we kunnen ons daar maar beter van bewust zijn.’ Uit: Paul Verhaeghe, Identiteit, De Bezige Bij 2012, (pagina 162)

 Bespreking

De Vlaamse psychiater Paul Verhaeghe brak met zijn boek Identiteit door naar een groot lezerspubliek. Het boek is inmiddels aan de twaalfde druk toe. Het is een interessant en erudiet boek, op basis waarvan we een energiek en betrokken gesprek gevoerd hebben. Dit boek laat je niet onberoerd. Maar desondanks blijven we zitten met vragen over inkleuring van begrip ‘identiteit’ en de concretisering ervan.

Het boek is eigenlijk een beschrijving van het ontstaan van ons hedendaagse neoliberale wereldbeeld. Religie en ideologie vormden eeuwenlang onze gemeenschappelijke identiteit. Onder invloed van de Verlichting bekijken we de wereld door een rationele bril. De Grote Verhalen ontbreken sindsdien: politiek en religie hebben plaatsgemaakt voor economie en het neoliberale economische verhaal determineert alles.

We herkennen dit allemaal. Bijvoorbeeld in de reclame, op ons werk of in onze vriendenkring. ’Mijn zoon moet hard werken om zijn marktwaarde op peil te houden’, hoorde een van ons laatst op een verjaardag. De maatschappij is dwingend aanwezig met de taal van succes en competitie. En als je niet meedoet, dan ben je mislukt.

Tegelijk formuleert Verhaeghe een aanklacht tegen dit wereldbeeld. Een neoliberale meritocratie ‘installeert een nieuwe, statische klassenmaatschappij door de combinatie van diploma’s en geld, waarbij de top de eigen privileges niet alleen zorgvuldig bewaakt, maar ook gevoelig zal uitbreiden’ (pagina 142). Dit model werkt maatschappelijke ongelijkheid in de hand.

Lees verder  

Bron: Vakblad voor Voortgezet Onderwijs Van12tot18, nummer december 2015