Over pandemisch onderwijs: ‘De reden dat ik voor het leraarschap heb gekozen, ben ik kwijt.’

5 juni 2020

‘De reden dat ik voor het leraarschap heb gekozen, ben ik kwijt in dit pandemisch onderwijs op afstand,’ schrijft Monique van den Heuvel, hoofddocent Pedagogiek en Didactiek bij het Instituut voor Gezondheidszorg Hogeschool Rotterdam.  ‘Ik hou van mensen en wil ze bijstaan in hun groei en ontwikkeling: ze zien en doorzien. Maar op dit moment is de kwaliteit van de interactie voor mij beneden pedagogisch niveau.’ Mieke de Wit tekende haar verhaal op. 

Als student-leraar Nederlands en Drama noemde ik me mezelf een ‘geboren docent’. Grootspraak natuurlijk, want ik voerde op school niks uit. Daar werd ik alleen enthousiast als ik in de lerarenopleiding bezig was met jeugdliteratuur en theater. Maar als ik stage liep, gebeurde er wat. Ik bleek een natuurlijke autoriteit te hebben en had erg veel plezier met de leerlingen en in het lesgeven. Op een gegeven moment deed ik een dramaspecialisatie, waarin we een les moesten geven aan medestudenten. In die les had ik mijn hele ziel en zaligheid gelegd. Na afloop was ik helemaal rood en opgewonden. Verwachtingsvol keek ik naar mijn docent, Annette van der Post. Een hele tijd zei zij niets. De spanning liep op. Toen zei ze rustig: ‘Je bent inderdaad een geboren docent.’

Als ik dit vertel voel ik nog steeds diezelfde emotie van toen. Een enorme vreugde, maar ook de zekerheid dat ze me door had. Het meisje met een grote bek en een klein hartje dat haar onzekerheid verborg achter een nonchalante houding. Ik voelde me gezien, maar ook doorzien.

De reden dat ik voor het leraarschap heb gekozen, ben ik kwijt in dit pandemisch onderwijs op afstand. Ik hou van mensen en wil ze bijstaan in hun groei en ontwikkeling: ze zien en doorzien. Maar op dit moment is de kwaliteit van de interactie voor mij beneden pedagogisch niveau.

Het begint bij mezelf. Mijn hersenen registreren een beeldscherm en dan ga ik me anders gedragen. Ik word een beetje een zendeling, mijn stem wordt anders. Het is alsof ik meer m’n best ga doen om de ander te bereiken. Maar ik blijf het gevoel houden dat ik een radio-uitzending verzorg. Er is wel interactie, maar wat is de kwaliteit van die interactie? Het is geen echte dialoog. Na afloop van zo’n sessie ben ik kapot, vanwege het zoeken naar contact dat ik naar mijn gevoel niet krijg. De bezieling waarmee ik voor de klas sta, verlies ik online en humor slaat dood.

Het begint bij mezelf. Mijn hersenen registreren een beeldscherm en dan ga ik me anders gedragen. Ik word een beetje een zendeling.''

Je staat trouwens normaal gesproken niet eens vóór de klas, maar je loopt erdoor. Je gaat eens naast iemand zitten die dat nodig heeft. Je tikt iemand op de klep van de pet, omdat je zijn ogen niet ziet. Je deelt dezelfde (soms muffe) geur. Je ademt dezelfde zuurstof in. Ik had een student die altijd met oortjes binnen kwam. ‘Ha,’ riep ik dan, ‘heb je weer spaghetti in je oren’ en dan gingen die oortjes uit. Je begroet ze één voor één bij binnenkomst, je hebt een woord voor iedereen, maar de rest hoeft daar niet braaf naar te luisteren, waardoor het geen uitputtende exercitie wordt.

Waar ik me het meest zorgen over maak, is de kwaliteit van onderwijs voor de studenten van onze eigen lerarenopleiding. Die moeten zoveel missen op dit moment. De afgelopen weken woonde ik online lessen bij op het vmbo en mbo bij mijn studenten. Ik heb een oneindige bewondering voor hun positiviteit en bemoedigende houding, maar ik vraag me wel af wat de leerlingen van deze lessen hebben opgestoken. Natuurlijk zijn er werkvormen en didactische trucjes om mensen te betrekken. Maar leerlingen zeggen op de vraag 'heb je het begrepen’ snel ‘ja’. In de klas voel je of ze het echt hebben begrepen. Online moet je daarop hopen. Zeker als de beeldschermen op zwart staan.

Ik heb een oneindige bewondering voor hun positiviteit en bemoedigende houding, maar ik vraag me wel af wat de leerlingen van deze lessen hebben opgestoken.''

Dat bijstaan komt hevig in de knel. Hoogleraar Gert Biesta – verbonden aan de NIVOZ-leerstoel Pedagogische dimensies’ – spreekt over de drie domeinen binnen het onderwijs: kwalificatie, socialisatie en subjectivering. Om een gekwalificeerde beroepsuitoefenaar te worden, moet je niet alleen over kennis beschikken, maar ook handelingsbekwaam zijn. Die handelingsbekwaamheid leer je door te doen: in een laboratorium, een stuurhut, met rollenspelen bijvoorbeeld. Laat de verpleegkundige die alleen online heeft geleerd hoe te prikken, aan mijn arm voorbij gaan.

Voor socialisatie heb je de ander nodig. De blik van de ander zorgt ervoor dat je je als mens ontwikkelt. Ik merk trouwens nu ook dat ikzelf studenten in levende lijve nodig heb om als leraar tot leven te komen. Maar dit terzijde. Socialiseren doen studenten voor een gedeelte onderling. Uit enquêtes blijkt dat studenten dat contact ontzettend missen. Ik snap dat volkomen. Je deelt lief en vooral ook leed. Je versterkt elkaars kwaliteiten, je legt dingen aan elkaar uit en je motiveert elkaar.

Voor socialisatie heb je de ander nodig. De blik van de ander zorgt ervoor dat je je als mens ontwikkelt.''

Als docent heb je daarin ook een belangrijke rol . Dankzij de diversiteit van de studentenpopulatie komen veel studenten op de Hogeschool Rotterdam voor het eerst in aanraking met mensen uit een heel andere bevolkingsgroep. Een goede docent creëert een veilige bedding voor een vruchtbare groepsdynamiek, door de verschillende (denk-)werelden in contact met elkaar te brengen. Je zorgt voor een sfeer van onderling begrip, je moedigt studenten aan kennis te nemen van en zich te verdiepen in de ander. Een goede docent signaleert ook de gevolgen van verschillende (denk-) werelden. Je merkt bijvoorbeeld op dat sommige studenten het een afgang vinden om vragen te stellen: ‘Want dan denkt u dat ik dom ben.’

Het laatste domein dat Gert Biesta noemt, is subjectivering. Het is leren staan voor de keuzes die je maakt, het daarop kunnen reflecteren en daarover verantwoording afleggen. Wat hebben jouw keuzes voor effect op de ander en de wereld. Hester IJsseling – lector op Thomas More Hogeschool – verwoordt dit mooi: ‘Als leraar en opvoeder moet je erop uit zijn dat ieder kind een relatie aangaat met de wereld, met jou als leraar met de klasgenoten, de kennis, de gereedschappen, de codes die je aanreikt en met de verschillende werelden buiten school.’ (IJsseling, blog 2016). Je kunt dit online doen, maar de vertaalslag naar het handelen en dan naar het werkelijke leven, ligt dan geheel bij de student.

Ik als leraar kan niet verschijnen in het pandemisch onderwijs, de student al helemaal niet. Ze missen de omgeving die er helemaal is voor het leren. Onderschat het enorme effect daarvan niet. Het betreden van de schoolsfeer zorgt op zich al voor een gunstige mindset voor het leren. Nu is het leren een onderbreking bij wat zij verder doen - sommigen staan bij de Mac als ze inloggen – en na de les zitten ze meteen weer in het eigen leven. De lift, de wandelgangen, de koffieautomaat waar je met elkaar de nieuwe woorden herhaalt die je net heb geleerd, zijn er niet.

Ik als leraar kan niet verschijnen in het pandemisch onderwijs, de student al helemaal niet. Ze missen de omgeving die er helemaal is voor het leren.''

Mijn pleidooi is om zo snel als mogelijk weer terug te gaan naar de fysieke klas. De leraar is veel onmisbaarder dan ooit gedacht. We kunnen heel veel online, dat is wel gebleken, maar de fysieke les is absoluut het hoofdonderdeel van het lesgeven.

Ik hoopte vurig dat we dit najaar weer volledig de klas in konden. Het recht op onderwijs – op goed onderwijs – wordt nu aan vele studenten ontnomen. Ook uit humaan oogpunt is dat niet te verdedigen.

Monique van den Heuvel MEd, is hoofddocent Pedagogiek en Didactiek aan de Hogeschool Rotterdam.

Mieke de Wit is directeur bij Kunst4all, een stichting voor community art. Zij is daarnaast trainingsacteur bij Erasmus MC en zelfstandig coach.

Verdiepende pedagogiek
Mieke en Monique werken samen op Hogeschool Rotterdam waar zij samen diverse trajecten voor docenten begeleiden, waaronder Verdiepende Pedagogiek en samen met anderen Dwars door de Vierde Wand (Theatertechnieken voor docenten).