Ontwikkelen van pedagogische tact: 'Een inlevingsoefening is een weg naar compassie en een open hart'

14 april 2017

Een leraar met tact is bereid en in staat om het perspectief van de leerling in te nemen. Hij doet zijn uiterste best om zijn leerlingen (nog beter) te begrijpen en te verstaan. Merlijn Wentzel vertelt over dit belangrijke kenmerk van het leraarschap, als docent van stichting NIVOZ. Ze nodigt je uit voor een krachtige inlevingsoefening. 'Stap eens in de schoenen van dat ene kind. Dat kind dat je als lastig ervaart, misschien wel problematisch. Stel je nu eens voor dat jij dat kind bent. En ontdek wat je ziet, voelt en ervaart.'

Jeffrey is bij mij aangemeld omdat het lezen niet op gang komt. Er komt een stoere jongen van 10 jaar tegenover me zitten. Hij gaat onderuit gezakt op zijn stoel zitten, kijkt naar de grond en geeft nauwelijks verstaanbaar antwoord op mijn vragen over ‘hoe het met lezen gaat’. Ik leg hem een boekje voor en zonder overeind te komen mompelt hij zich er doorheen. Na een kwartier verlaat hij met geboden hoofd het kamertje. We hebben beide niet zo’n goed gevoel over deze eerste ontmoeting…

In de dagen daarna probeer ik me voor te stellen hoe het is om Jeffrey te zijn… hoe het is om een stoere, sterke jongen met gemillimeterd haar en een trainingspak te zijn, die al vier jaar tevergeefs probeert te leren lezen. Ik voel de weerzin tegen wéér een juf die gaat proberen hem te leren lezen, wéér Dip en zijn kip….

Wat heeft dit kind van mij nodig? In elk geval géén AVI-2 boekje.

De volgende keer dat ik Jeffrey zie besluit ik niet over lezen te beginnen, maar vraag ik naar zijn hobby’s: waar hij goed in is, wat hij leuk vindt om te doen. Hij kijkt me nog een beetje wantrouwig aan, maar begint wel te vertellen. En hij gaat steeds meer rechtop zitten als hij vertelt dat hij gek is van motoren, alles weet over motoronderhoud en thuis uren met zijn vader ligt te sleutelen. Ik vraag hem de volgende keer als hij komt een paar boeken over motoren mee te nemen. Als ik hem de volgende keer ophaal in de klas en hij zijn loodzware tas openmaakt schrikt zijn juf: die boeken…dat is toch niet zijn niveau?

Ik stel voor het eens te proberen. Samen gebogen over een boek over motoronderhoud, leer ik Jeffrey hoe hij, als hij vastloopt met een moeilijk woord, rustig kan blijven en over kan stappen op een spellende strategie. Een paar weken later komt zijn juf naar me toe: Jeffrey is een ander kind geworden. Hij leest nog steeds geen AVI-9, maar voor het eerst zit hij rechtop, vastbesloten het lezen onder de knie te krijgen.

‘Het goede doen op het juiste moment, óók in de ogen van de leerling’. Dat betekent dat leraar en leerling full partner zijn. Hoe weet je anders of je het goede hebt gedaan in de ogen van de leerling?

Een leraar met tact is bereid en in staat om het perspectief van de leerling in te nemen,  hij doet zijn uiterste best om zijn leerlingen (nog beter) te begrijpen en te verstaan, om er achter te komen wat en hoe ze denken, wat ze willen, voelen, wat hen bezighoudt, waarom ze doen wat ze doen, waarom ze zeggen wat ze zeggen… maar vooral om te begrijpen wat ze (eigenlijk) nodig hebben. Niet alleen om zelf passender te kunnen reageren, maar ook om de leerling te laten opschuiven van passief naar actief, van subject naar actor. Hoe meer een kind jou vertelt over hoe het er bij hem aan de binnenkant uitziet, hoe groter de kans dat we op de juiste manier contact maken.

In de trajecten van NIVOZ doen we vaak inlevingsoefeningen. Inleven, je proberen voor te stellen hoe het is om dit kind te zijn, met deze ouders, met deze eigenschappen, en deze talenten. Of deze ouder. Terwijl we ons realiseren dat inleven altijd ons perspectief blijft, dat we het nooit zeker weten, want je bent die ander niet, kan het wel inzicht geven. Inleven kan helpen de ander beter te begrijpen en inleven is ook de weg naar compassie en een open hart. Inleven staat oordelen in de weg.

Oefening
Wil je het kind in je gedachten halen dat jij in jouw klas of in jouw omgeving als 'lastig' omschrijft. Richt je volle aandacht op dit ene kind. En stel je nu eens voor dat jij dat kind bent. Dat jij dat jongetje of meisje bent van die leeftijd, met deze ouders, met deze eigenschappen.

Probeer je zo goed mogelijk in te leven, in hoe hij of zij denkt, hoe hij zich voelt, hoe de wereld er door zijn ogen uit ziet.
Probeer eens echt helemaal in de schoenen van dat kind te stappen, probeer dat kind eens helemaal te worden.

Nu je dat kind bent geworden…stel je eens voor dat je ’s avond thuis aan tafel zit…hoe ziet dat er uit, met wie zit je aan tafel? En hoe is dat bij jou thuis aan tafel? Is het gezellig en ontspannen? Of zijn er spanningen? En als er spanningen zijn…waar komt dat dan door? Zijn er broers of zussen die spanning veroorzaken? Of is het tussen je ouders? Of heeft het met jou te maken?

En als je na het eten naar bed gaat…hoe gaat dat? Wordt je naar bed gebracht, of doe je dat alleen? En als je naar bed wordt gebracht…hoe is dat? Is dat warm en fijn? Of is dat eigenlijk helemaal niet zo gezellig? En waar komt dat door?

En als je dan gaat slapen…slaap je de hele nacht lekker door…of lig je (soms) wakker? En als je wakker bent…waar komt dat door? Is er onrust in huis of op straat waardoor je niet kunt slapen? Door ouders, broers of zussen, andere? Wat gebeurt er? Of is het juist onrust in jezelf waardoor je niet lekker slaapt? Lig je te piekeren ergens over? Waarover dan?

En als je dan ’s ochtends wakker wordt…ben je dan uitgerust en fit en klaar voor een nieuwe dag? Of ben je eigenlijk nog moe?

Je staat ’s ochtends op…hoe gaat dat? Sta je zelf op of wordt je geholpen? Of moet je misschien voor broertjes of zusjes zorgen? Zet er iemand een kopje thee voor je?

En dan ga je op weg naar school…met de fiets…of lopend, met de bus misschien… als je op weg bent naar school, hoe is dat voor jou? Heb je er zin in, kijk je uit naar de nieuwe dag? Of zie je er tegenop? En als je er tegenop ziet…waar heeft dat mee te maken? Met de andere kinderen, met de juf of meester, of is het het leren zelf waar je tegenop ziet? Is het omdat je vaak in de problemen komt op school?

Dan zit je in de klas…kijk eens om je heen, wat zie je? Hoe ziet de klas er uit door jouw ogen? Kijk eens naar je klasgenoten…hoe is dat voor je? Voelen de andere kinderen veilig en vertrouwd voor je? Zitten er er vrienden tussen, hoor je erbij? Of zijn de andere kinderen op één of andere manier bedreigend voor je?

Je gaat aan het werk of er is een instructie…hoe is dat voor jou? Is leren voor jou iets dat leuk is? Is het fijn of maak je er je zorgen om? Is het te moeilijk of te makkelijk of precies goed?

En kijk dan eens naar jouw juf of meester…wat zie je? hoe doet hij of zij? Hoe ziet ze er uit, hoe kijkt ze naar jou? Hoe voel je je bij haar?

Dan is de schooldag afgelopen en ga je weer naar huis….

En dan mag je weer helemaal jezelf worden, de leerkracht van het kind, de volwassene…

Kun je door de inleving, met wat je ervaren en gemerkt hebt, nu een (ander/hernieuwd) antwoord geven op de vraag ‘Wat heeft dit kind (eigenlijk) (van mij) nodig?’
En wil je eens nadenken wat jij morgen kunt doen voor dit kind? Maak dat niet te groot…soms is het genoeg om te vertellen wat je zojuist ontdekt hebt.

Afsluiting
Inleving kan een krachtig instrument zijn…als jouw aandacht erop gericht is het full partnerschap te versterken en het kind uit te nodigen te vertellen hoe het er bij hem of haar uitziet aan de binnenkant en wat hij denkt dat hij nodig heeft. Als je morgen vertelt aan het kind wat je vanavond ontdekt hebt, kijk en luister dan goed naar wat er aan de overkant gebeurt.  En wees bereid je beeld onmiddellijk weer opzij te schuiven als blijkt dat het door het kind niet herkend wordt…

Merlijn Wentzel is een van de docenten bij stichting NIVOZ. Dit is een transcript van een deel van de Onderwijsavond van 7 december 2016, waarvan je hieronder de video kunt bekijken.

 

Videodrieluik over een leraar met pedagogische tact, deel 2: ‘Stel je nu eens voor dat jij dat kind bent’ (Merlijn Wentzel) from HETKIND.ORG on Vimeo.