Kwetsbaar zijn is een hele kunst: 'Hoe is het met jou?'
12 oktober 2023
Astrid Ottenheym opende de conferentie 'Toekomsten maken we nu!' van het Samenwerkingsverband PPO-NK. Dat deed ze - door zichzelf als directeur buiten de eigen comfort te bewegen- met een spoken word. ‘Vooraf aan de inspirerende verhalen en theorieën van de sprekers wilde ik aandacht voor het kleinste deel van ons mens zijn: onze interactie. Hoe vaak praten we over het belang van kwetsbaarheid en hoe vaak doen we het? Dus practice what you preach.’
‘Hoe is het met jou? - is een experiment met mezelf in kwetsbaar opstellen.
(Tekst is te downloaden via deze link).
Onderin vind je de videoregistratie, met een wrap-up van de conferentie van de hand van Abdelkader Benali).
Negen jaar lang gaf Astrid Ottenheym leiding aan het pedagogisch ecosysteem van samenwerkingsverband passend onderwijs PPO-NK in Alkmaar. Zij ontwikkelde een onmiskenbare eigen stijl waarmee zij landelijk de aandacht trok. Hoe werk je binnen een pedagogisch ecosysteem op zo’n manier met elkaar samen dat je komt tot de beste oplossingen voor ieder kind? ‘Onze interactie gaan gepaard met emoties, gedachten en zorgen. En die kunnen ons samen zijn en wat we graag willen in de weg staan of zelfs belemmeren. Maar ze kunnen ons samen zijn ook versterken en veerkrachtiger maken.’
Zij deelt nu graag de lessen die zij leerde met iedereen die werkt binnen een ‘pedagogisch ecosysteem’ (of eigenlijk: iedereen die werkt met mensen). Zij doet dat samen met Robbin Haaijer, oprichter van Bureau de Bedoeling, haar klankbord in al die jaren. Het boek Hoe is het met jou? kwam tot stand aan de hand van een serie interviews die zij samen hadden met tekstschrijvers Suzanne Visser en Richard Stuivenberg. Daarnaast komen in het boek vele mensen aan het woord die onderdeel zijn (geweest) van een pedagogisch ecosysteem waarbinnen kinderen kunnen floreren.
N.a.v. de conferentie en haar afscheid als directeur-bestuurder schrijft ze op LinkedIn: ‘Ik heb weer zoveel geleerd van een spoken word schrijven, de tekst van buiten leren, de voordracht en dan nog eens uitvoeren. Spreker zijn of lezingen geven is geen probleem, maar dit was toch effe iets anders. Verschillende zorgen kwamen voorbij, zoals weet ik de tekst nog wel, hoe zouden ze het vinden? De geraaktheid van mensen raakte mij. Inmiddels heb ik mijn spoken word voor weer ander publiek herhaald. Het gaat me steeds beter af en het doen wordt ook nog een beetje leuk. Zo is het ook met kwetsbaarheid, eerst op lef, daarna omdat het werkt en leerzaam is. Hoe gaaf als we in onze interacties kwetsbaarheid oefenen door beter te worden in falen. Ik hoop dat we dit samen kunnen blijven oefenen om zo het leven een beetje mooier te maken voor elkaar, voor elk kind.’
Artikel, hoofdstuk 1 uit Hoe is het met jou? Lessen uit een pedagogisch ecosysteem
De conferentie Toekomsten maken we nu! van het samenwerkingsverband Passend Primair Onderwijs van Noord-Kennemerland vond plaats op woensdag 20 september 2023
Schrijver Abdelkader Benali verzorgde en wrap-up, die je hieronder kunt lezen.
Je kan het!
Dat symboleert voor mij het supermeisje dat daar ons zo vrolijk aankijkt. Je kan het, je kan het niet vaak genoeg zeggen, maar soms kan je door het slechts één keer te zeggen tegen een kind al een wonder verrichten.
Astrid Ottenheym – de geestelijke kracht achter deze conferentie - trapte vanochtend poëtisch af. Wat zijn we voor elkaar? Vriend of vijand? Gaan we delen? Of staan we in de overlevingsstand?
Er staat dus echt iets op het spel. De kwetsbaarheid van de mens, die met liefde en hoop wil geven en verbinden. Maar hoe maak je dat waar? De basis voor deze dag werd gelegd. Voordat je, je kan het zegt, vraag jezelf af, kan ik het? De ochtend begon dus met een uitnodiging daar open over te zijn.
Op het beeldscherm achter ons, vloog een groep spreeuwen langs. Als kind was ik betoverd door het samenspel van de vogels. Samen en alleen, ongrijpbaar en toch heel dichtbij. Ik merkte dat ik begon weg te dromen, voelde mezelf zacht worden, vergat bijna iets op te schrijven. Ik voelde me kwetsbaar.
Als we nader tot elkaar willen komen, dan moeten we elkaar durven zien. We moeten dus ontschotten en toen was ik weer klaarwakker, want ik kijk graag over de heg. Elk kind verdient het onderwijs dat bij hem past. Maar hoe zal het onderwijs van morgen eruit zien? En misschien belangrijker nog, hoe zal het kind van morgen eruit zien? Ik verbaas me soms over de verandering die mijn dochter van drie in één dag kan aannemen.
Zuzanna Skalska kreeg het woord. De naam alleen klonk al futuristisch, maar voordat de toekomst geopenbaard kon worden, haperde de techniek. De klinker bleek uitgerangeerd. In de zaal keken enkele leerkrachten elkaar aan en concludeerden: dat overkomt ons ook altijd ja. De kwetsbaarheid die een falende klikker oplevert, is onbetaalbaar. Op de achtergrond stond een dappere technicus van het theater driftig mee te drukken. Hij fluisterde naar Zuzanna: Jij kan het. Ze riep terug: Maar jij doet het.
Zuzanna liet ons zien wat elke leerkracht weet. Wanneer je voor de groep staat, moet je leren improviseren, en het is de groep die jou vertelt welk verhaal het beste bij ze past. Zuzanna vertelt over de bumpy flight die we tegemoet gaan. Een reis vol veranderingen en onzekerheden, de toekomst wordt een lange vlucht in een toestel van Ryanair, zonder stewards en een dronken piloot. Fasten your seatbells. Wat doe je als je in een vlucht vol turbulentie zit en die vlucht duurt ook nog eens 20 jaar. Eerst kotsen natuurlijk, dan uithijgen en... praten.
Zuzanna wil die gesprekspartner zijn. Haar pleidooi komt neer op het 'Nieuwe wij'. Conclusie is dat in een technologie, geobsedeerde samenleving de zachte krachten alleen maar belangrijker zullen worden. Want hoe leer je in een wereld met alsmaar meer gemanipuleerde beelden en dus gemanipuleerde waarheden om onderscheid te zien tussen nep en echt? Waar val je dan op terug? Het hart natuurlijk en de mensen om je heen. Want die vertellen je dat je een hart hebt, een mooi hart.
En toen ging mijn smartwatch over. Ik moest een stukje hardlopen. De rest van het verhaal heb ik dan maar door ChatGPT laten schrijven. Toen ik terugkwam, bleek ik in de groep Forever young te horen, de hebben-hebben-hebben generatie. Mijn dochter heeft het niet van een vreemde generatie.
Generatie Z-Alfa is de generatie waartoe de klasgenoten van mijn achtjarige dochter toe behoren. Ze spreken allemaal Nederlands met een Engels accent en hun beste vriend is een iPad. Maar gek genoeg is die iPad snel vergeten wanneer ze met elkaar zijn, met elkaar spelen en met elkaar de wereld veroveren.
Een gezonde ecologie ontstaat wanneer we ons bewust worden dat door een gezamenlijke inspanning te leveren, we zelf het best tot ons recht komen. Anders gezegd: je bent zo goed als de technicus die achter de coulissen staat.
Wouter Staal is kinder- en jeugdpsychiatrie. Om zijn verhaal over veerkracht te illustreren begon hij over schelpen en ik kreeg meteen zin in Zeeuwse mosselen.
Variatie is de norm. Mag dat alsjeblieft op een spandoek boven elke school in dit land? En ook in den Haag.
Van alle ontwikkelingen duurt de sociaaleconomische ontwikkeling het langst.
Leven is dus leren, Maar waarom gunnen we dan elkaar niet dat leren.
De metafoor van de bamboeplant past goed bij deze dag. Diepgewortelde verandering onttrekt zich aan het oog. Het kan zomaar dat je al die tijd een zichtbaar bos hebt bewaterd, de toekomst groeit onder onze voeten. Variatie is een voorwaarde voor onze soort om te kunnen overleven.
Kwetsbare kinderen zijn niet gebaat bij over-diagnostisering. Wat is het nut ervan bij alles labels te gaan drukken?
Dit raakte me, want een vriend van mij kreeg een overstuur kind thuis. Dit is eergisteren gebeurd. Omdat zijn kind door de leerkracht was verteld, dat-ie autistisch is. De jongen volgt passend onderwijs. De ouders hadden het liever zelf verteld op een voor hen geschikt tijdstip. Maar de zoon nam het sportief op. Nu weet ik waarom ik altijd al mijn potloden kwijt ben. Maar de vriend was wel de hele week bezig om het labeltje van zijn kind te halen.
Ons brein gedijt bij een prikkelende ecologie. Kiest low stress en veel chocola met hazelnoot, zodat we in contact kunnen komen met de wereld. Het brein wil voelen hoe de omgeving denkt, want het wil graag meedenken. Het brein is responsief. Dat is als mijn dochter nog voordat ik heb besloten, al voor mij beslist dat ze de hele snoeppot zal krijgen. We moeten ons responsieve talent dus vooral voeden.
En toen kwamen we terug met mijn lievelingswoord in de Nederlandse taal: veerkracht. Ik hoorde veerkracht en begin me al wat veerkrachtiger te voelen. En wat blijkt? Er ontbreekt een scherpe definitie van veerkracht, en daar was ik best wel blij om. Want laat de definitie daarvan maar over aan leerkrachten en ouders. Zij herkennen veerkracht waar het is, ze ruiken het, ze zien het en dat maakt het ecosysteem van het onderwijs onvoorspelbaar en dus zo inspirerend.
Veerkracht vonden we bij de jongeren die aan het woord kwamen: Malaika, Sam, Melchior en Luc.
Sam was de voorzitter van de leerlingenraad. Sam zet zich in tegen het pesten, want hij wil dat alle kinderen mee kunnen doen in de klas. Hij wil dat alle kinderen met plezier naar school gaan, die missie deelt ook Malaika die naast hem zit, Maliaka wordt kinderburgemeester, daar hoort ook een ketting. Daar stond nog een vacature open en Malaika’s moeder vond het wel een mooie functie voor haar dochter. Achter elke sterke dochter staat een nog sterkere moeder ja. Daar worden dikke romans over geschreven, maar die toch niet zo goed aflopen, maar een is weer een andere conferentie.
In deze tijden van bestuurlijke onzekerheid is Malaika wat mij betreft een welkome aanvulling. Ze heeft humor, vlot van de tongriem gesneden en ze is Junior Cyber Agent. Malaika werd in haar gezicht geslagen tijdens een pestincident, ze besloot toen in actie te komen. Ze werd van slachtoffer tot activist, en door dat te doen zetten ze een verandering in gang. Ik neem mijn hoed voor af. Haar kracht is ook een uitnodiging aan het onderwijs om samen op te trekken, de leerlingen die wijzen ons de weg.
Melchior Wammes heeft gevochten voor zijn recht op onderwijs. Zijn verhaal is een martelgang door het ontoereikende onderwijssysteem omdat hij getallenfobie had. Meer dan 30 scholen, meer dan 200 hulpverleners versleten. Over de macht van getallen gesproken. Wat een veerkracht moet je hebben om dan nog bij jezelf te blijven?
Wat-ie heeft gemist is het gezien worden. Dat ene gesprek dat niet heeft plaatsgevonden, een gesprek waarin niet wordt gezegd: je kan het niet, maar: zullen we het samen kunnen?
Beschadigd zelfvertrouwen maakt dat een oplossing helemaal uit het zicht raakt. En Melchior staat voor een alsmaar groter wordende groep. Het pleidooi voor meer samenwerking is niet aan dovemansoren gericht. Het is muisstil in de zaal. We voelen met z'n allen dat het lastig is.
Luc Damen is slechthorend. Hij volgde onderwijs in horende en slechthorende omgeving. Hij is de verpersoonlijking van inclusief onderwijs, voordat er werd gesproken over inclusief onderwijs. En door die wisselende omgevingen was er enerzijds een stuk erkenning, maar ook variatie. En zo werd het brein optimaal geprikkeld. Luc Damen werd gestimuleerd om hoge verwachtingen te koesteren. De horende omgeving legt nu helemaal meer druk op je, maar met lotgenoten kan je ervaringen uitwisselen, en het zijn ervaringen die ons sociaal weerbaar maken, die veerkracht geven. Het moment dat we de kinderen in de veilige, liefdevolle omgeving ontvangen, gooien we de rode loper uit voor persoonlijk groei. Laten we kinderen vooral die variatie in onderwijs gunnen.
En toen was het pauze en ik had ook behoefte aan een broodje en een drankje en ik mengde me in de menigte op de theatervloer en ik volgde de workshop Wegwijs in gedrag, wat heel makkelijk kon, want ik was de enige.
De rest van de zaal zat boven, als een groep spreeuwen in het dak van het gebouw en ik kwam terug in de zaal voor het afscheid van Astrid. Maar is het wel een afscheid? Kan je afscheid nemen van bouwen aan verandering, van werken aan inclusie? Dat lijkt me niet, dus ik verzet mij tegen dit afscheid. Geaccumuleerde wijsheid wordt naarmate de tijd vordert steeds waardevoller.
Dus blijf je ervaring en inzicht delen, Astrid! De toekomst is nog heel jong en vreselijk onwetend en heeft jou nodig en heeft ons nodig. Alles stroomt, alleen dode vis gaat met de stroom mee.
Ik werd vandaag wakker geschud. De toekomst wordt een hobbelige rit.
ik werd vandaag geïnspireerd.
Wees niet bang voor de toekomst. Want de toekomst die gaan we samen maken.
Ik kijk naar het supermeisje en zeg: we kunnen het!
En wens jullie een goede reis.
Abdelkader Benali
Reacties