‘Het gaat niet helpen als we steeds meer tegenover, boven of onder elkaar komen te staan.’

16 oktober 2015

‘Uit het hele debat over gebrek aan fatsoen, boze ouders en geïntimideerde docenten leid ik vooral af dat mensen zich onbegrepen en niet gezien voelen.’ Loes Hubertus was aanwezig bij een lezing van Paul Verhaeghe over autoriteit, macht en respect, en nadien blijven zijn woorden in haar hoofd rondzingen. Telkens komt ze weer terug bij het woord ‘empathie’. Maar de lezing roept ook vragen op: 'Hoe komt het dat ik me als docent/ouder onbegrepen voel?, 'Hoe zouden we kunnen samenwerken?’, ‘Hoe kunnen we elkaar meer vertrouwen geven?’


Leerlingen die thuis klagen over strenge docenten, agressieve ouders die op school verhaal komen halen, docenten die zich geïntimideerd voelen en de directie die probeert te balanceren tussen loyaliteit aan het personeel en begrip voor de ouders: je kunt het met recht een autoriteitsprobleem noemen. Zoals klinisch psycholoog en auteur Paul Verhaeghe zegt: ‘Zowel ouders als scholen hebben veel moeite om een positie van autoriteit in te nemen: de hete aardappel wordt doorgeschoven.’

Op woensdag 14 oktober hield Paul Verhaeghe op de Radboud Universiteit een lezing over autoriteit en welke verschuivingen hierin gaande zijn op het gebied van onderwijs, opvoeding, politiek en economie. Voorafgaand aan zijn lezing toonde hij een aantal fragmenten uit het nieuws die het autoriteitsprobleem weergeven en die iedereen weleens voorbij heeft zien komen. Het is immers geen uitzondering meer: verbaal of lichamelijk agressieve ouders, docenten die zich afvragen of ze opgeleid zijn als kennisoverdragers of als politieagenten en beide partijen die zich onbegrepen voelen. En dat laatste is nu net het probleem. Wanneer ouders, docenten en andere betrokkenen het idee hebben dat ze tegenover elkaar staan en tegen elkaar op moeten boksen zal dit nooit tot een gezonde autoriteit leiden, maar tot nog meer regels, protocollen en een verharde sfeer.

Paul Verhaeghe: ‘De probleemstelling bepaalt de oplossing. Wanneer we een verkeerde probleemstelling formuleren zal de focus op de verkeerde oplossing liggen. Stellingen als ‘Die leerkracht heeft geen autoriteit’ kloppen niet. Er wordt dan gedaan alsof autoriteit een persoonlijk kenmerk is. Er is vaak verwarring tussen autoriteit en macht. Een leerkracht kan alleen autoriteit dragen als we hem die verlenen als ouders, collega’s en directie. Nog zo’n misvatting: ‘Autoriteit moet je verdienen’. Autoriteit wordt namelijk verleend op basis van een functie en kan ook weer afgenomen worden. Er is hier een verwarring met respect. Daarvan kun je soms wél zeggen dat iemand het verdient.’

‘Helaas is er steeds meer regeling van de verhoudingen tussen mensen op basis van macht en steeds meer regeldruk. Dit zorgt níet voor meer autoriteit. Autoriteit is het regelen van verhoudingen tussen mensen op vrijwillige basis (uiteraard is het in het geval van kinderen niet op vrijwillige basis). De uitdaging van nu is het vinden van nieuwe externe grond waarop autoriteit kan functioneren. Deze grond kunnen we vinden in de groep zelf.’

Verhaeghe beschrijft hoe we uit tijden komen waarin autoriteit ‘top down’ was en de nieuwe autoriteit ‘bottom up’ is: ‘In de tijd waarin ik opgroeide was autoriteit het best samen te vatten als: ‘Wacht maar tot je vader thuis komt’. Tegenwoordig is de opvoeding van de kinderen veel meer komen te liggen bij een groep. Kinderen verblijven doordeweeks bij verschillende opvoeders: opa en oma, de andere opa en oma en het kinderdagverblijf. Dit kan goed werken, mits de groep samenwerkt. Primair ligt de autoriteit bij de ouders. Zij zijn hoofdverantwoordelijk voor het kind. Wanneer het kind echter bij anderen verblijft, is het belangrijk dat deze anderen autoriteit wordt verleend en vooral dat er afspraken worden gemaakt over welke basisregels er gelden. Natuurlijk gaat opa niet precies hetzelfde om met het kind als zijn vader dat doet, maar in de basis moet er wel consistentie zijn. De primaire autoriteit berust in dit geval bij de ouders. Opa werkt samen met de ouders op basis van hun hoofdlijnen. Op het moment dat het kind bij opa is, wordt hem autoriteit verleend door de ouders. De nieuwe vorm van autoriteit kun je zien als knooppunten: horizontaal.’

Het woord horizontaal hield me nog even bezig. Ik bedacht me dat, analoog aan wat Verhaeghe vertelde, hierin de crux zit van een verkeerde probleemstelling en oplossing. Uit het hele debat over gebrek aan fatsoen, boze ouders en geïntimideerde docenten leid ik vooral af dat mensen zich onbegrepen en niet gezien voelen. Het gaat niet helpen als we steeds meer tegenover, boven of onder elkaar komen te staan. Horizontale autoriteit gaat over naast elkaar staan, vertrouwen en inspraak. Als je boven elkaar probeert te staan gaat inspraak al snel over in het woord of de ‘kracht’ van de sterkste.

Toen ik nog geen naam had bedacht voor mijn spel dat kinderen helpt om zich in elkaar te verplaatsen, vroeg een kennis aan mij ‘How is it going with your empathy game?’ Ik bedacht me meteen dat het ‘Stars of Empathy’ moest gaan heten. Het autoriteitsdebat heeft ook een flinke scheut empathie nodig. Nog veel belangrijker dan op het internet zou dat debat op school gevoerd moeten worden, waarin vragen bespreekbaar gemaakt worden als: ‘Hoe komt het dat ik me als docent/ouder onbegrepen voel?’, ‘Hoe zouden we kunnen samenwerken?’, ‘Hoe kunnen we elkaar meer vertrouwen geven?’ Misschien kan hier een ouderavond voor georganiseerd worden. Dat lijkt mij een stuk zinvoller dan alle studiedagen over effectiviteit, trendanalyses en bureaucratie waar zovelen onder gebukt gaan.

Met meer regeldruk, tegen elkaar schreeuwen en dreigen gaat er namelijk niet meer autoriteit komen. Wel meer macht. Dat lijkt me voor niemand wenselijk en vooral niet voor:

het kind.

Na haar studie politicologie heeft Loes Hubertus (1984) Stars of Empathy ontwikkeld, het spel dat ieder kind in staat stelt om zijn wereld te tonen en dat kinderen op een speelse manier helpt om sociaal-emotioneel te groeien. Dit is een van haar blogs.