Gratis E-book: ‘We moeten een moreel kompas hebben. Makkelijk gezegd. Maar wat betekent dat?'

8 december 2017

In wat voor wereld wil jíj leven? Het is de persoonlijke vraag waarmee we als stichting NIVOZ ons volgende (hier gratis te downloaden) e-book inleiden. We duiken dit schooljaar in de meerlagige betekenis van het begrip volwassenheid. En we kijken vanuit zeven verschillende kanten. In de maanden november en december onderzochten we 'volwassenheid' vanuit een maatschappelijk perspectief. Nickel van der Vorm schreef de inleiding en ook hij zoekt naar gezamenlijke oriëntaties en grond. Lees verder. ‘We moeten een moreel kompas hebben. Een stelling die gemakkelijk in de mond genomen wordt, maar wat betekent het?'

 

Download
In dit derde e-book (download hier) lees je en vind je publicaties vanuit praktijk en onderzoek, van leraren en schoolleiders, van binnen en buiten NIVOZ. Vanuit het maatschappelijk  perspectief gaat het om de veronderstelling dat volwassenheid betekent dat we weten waar we vandaan komen en waar we naartoe willen.

‘We moeten een moreel kompas hebben.’ Een frase die gemakkelijk in de mond genomen wordt, maar wat betekent het? Als zeezeiler realiseer ik me dat zo’n uitspraak een veel verdere geldigheid heeft dan menigeen vermoedt. Het kompas is ooit ontdekt en ontwikkeld om mensen te laten navigeren over onbekende zeeën. Door een naald magnetisch te maken wijst hij altijd naar één punt, het magnetische noorden. Maar we praten meteen al over variatie, want het noorden van onze wereldkaarten, de Noordpool, komt niet precies overeen met het magnetische noorden. En dan verplaatst dat magnetische noorden zich ook nog: in 1980 was het verschil met het rechtwijzende Noorden in Nederland 4 graden; vandaag is dat 0 graden. In Canada ben je relatief dicht bij de Noordpool en kan de variatie tussen het magnetische noorden’ en het noorden op de kaart zomaar twintig graden zijn. Dan maakt het heel wat uit wat je bedoelt, als je je stuurman vraagt: ‘Vaar noord’.

De werkelijkheid is dus veelvormig, meerduidig en nog aan verandering onderhevig ook! Daar moet je je kompas op aanpassen. En dan zijn we er nog niet want een kompas heeft ook een deviatie, een afwijking die bepaald wordt door de eigenschappen van het schip. Op een schip van staal heeft het aardmagnetisch veld een andere uitwerking dan op een modern schip van kunststof. Als het goed is, ligt er op de navigatietafel een tabel, waarmee de navigator zijn koers kan corrigeren. De metafoor van het kompas klinkt weliswaar eenvoudig, maar het daadwerkelijk onder de knie hebben van je instrument, het begrijpen hoe kompas en wereld aan elkaar gerelateerd zijn, het bepalen van je koers en die duidelijk maken aan een ander zijn geen eenvoudige opdrachten.

We zijn verslaafd aan zekerheid, terwijl de grote zekerheden onder ons bestaan lijken te zijn verdwenen. Er is een (morele) leegte ontstaan, voornamelijk in westerse samenlevingen, zo concludeerde ook dr. Tho Ha Vinh, directeur van het Gross National Happiness Center in Bhutan tijdens een keynote voor een symposium georganiseerd door de Iona Stichting. Een innerlijke leegte die we lijken te willen compenseren met een al maar aanzwellende consumptie. Een groeiende hebzucht, die weer leidt tot een grote onbalans in de verdeling van welvaart. We zijn onszelf kwijtgeraakt. Een calibratie van ons morele kompas is nodig!

En dáár kwam bij mij het beeld op van mijn eigen opgroeiende tienerkinderen. Gewone kinderen. Die te veel bezig zijn met schermen, sociale media belangrijker lijken te vinden dan echt contact (althans, dat vinden wij, hun ouders), moeite hebben met ‘de zin in school’. Maar ik zie ook hoe ze moeten zoeken naar en strijden voor hun plek in de samenleving. Hun eigen plek. Waar ze hun identiteit aan kunnen ontlenen of in kunnen ontwikkelen, afhankelijk van hoe je naar identiteit kijkt. Hoe ze moeten ontdekken hoe ze zich verhouden tot die complexe samenleving. Zich losmakend van de identiteit van hun ouders. Met al die keuzes, al die dimensies, al die aanspraken op hun verantwoordelijkheid. Ze zijn zichzelf nog niet kwijtgeraakt. Maar zie jezelf maar eens te vinden, zie maar eens volwassen te worden in een wereld die aan volwassenheid heeft ingeboet.

Ons onderwijs heeft er een belangrijke rol te spelen en daarom was het geen toeval dat we het maatschappelijk perspectief op volwassenheid en onderwijs in onze serie Onderwijsavonden opnamen.

Hans Boutellier, sociaalpsycholoog en directeur van het Verwey-Jonker Instituut, was onze spreker binnen dit deelthema, onder de titel ‘Waardevol opvoeden in een improvisatiemaatschappij’. In een wereld die (even) zijn vaste richting lijkt te zijn kwijtgeraakt, ziet Boutellier namelijk een raakvlak met de improvisatie zoals die in de jazzmuziek voorkomt. De kunstvorm waar leiderschap wordt afgewisseld, iedere deelnemer zijn ding kan doen, zonder enkele basisafspraken te verloochenen, waar geëxperimenteerd mag worden, samen gewerkt moet worden, dissonanten een plek hebben, geven en nemen op elkaar zijn afgestemd, en niets lijkt op een lopende band…

In zo’n wereld wil ik best leven!

Nickel van der Vorm is verbonden aan NIVOZ-denktank. Hij speelt een rol in maatschappelijke initiatieven en netwerken die aan de pedagogische opdracht van NIVOZ zijn verbonden.