'Geen leraar kan neutraal zijn'

1 november 2017

Machiel Karels sprak uitgebreid met Luc Stevens over actuele onderwijskundige thema’s. Dit gesprek werkte hij uit in vier artikelen, die in zijn volledigheid worden gepubliceerd op de website wij-leren. In zijn tweede bijdrage van het interview wordt er over het doel van onderwijs gesproken. Stevens: ‘Geen mens kan neutraal zijn. Je vindt dingen belangrijk en onbelangrijk. Een leraar ook en dat zal hij aan z’n kinderen laten zien!'

Eerder in deze serie gepubliceerd: Onderwijs is alleen passend als het de kansen van kinderen als uitgangspunt neemt

Aflevering 2

We hebben het in het onderwijs vaak over middelen en dan raken de doelen op de achtergrond. Wat ziet u zelf als belangrijk doel van het onderwijs?

Biesta onderscheidt hierin drie functies: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. En daar liggen de onderwijsdoelen binnen. Een kind, een jong mens, moet zo uitgerust worden, dat hij zijn talenten en de mogelijkheid om verantwoordelijkheid te dragen voor zichzelf en de omgeving ten volle kan realiseren. Daar is onderwijs voor bedoeld, net als opvoeding. En dan wordt onderwijs dus gewoon opvoeding. Onderwijs en opvoeding kun je ook niet losmaken van elkaar. Dat gebeurt wel, maar dat is politiek opportunisme.

Als je het een leraar vraagt, geeft hij hetzelfde antwoord. “Ik wil dat mijn kinderen later gelukkig worden in de samenleving en dat ze erkend worden in hun bijdrage. En als het minder goed gaat, dat ze veerkrachtig blijven.” Het zijn betrekkelijk archetypische beelden die opvoeders voor ogen hebben voor hun kinderen later en daar zit een grote waarheid in.

Een ander zal zeggen: “Dat het kind een goed christen wordt’. Dat is oké. En dat betekent heel veel tegelijk. Dat betekent ook wat ik zojuist gezegd heb. Alleen, ik formuleer het horizontaal, zoals Kunneman het formuleert, terwijl christenen het verticaal formuleren, verticale moraliteit. En dat kan ook. Verticaal en horizontaal raken elkaar.

U citeert Gert Biesta. Hij geeft in Het Alternatief aan dat ‘nadenken over het onderwijs onontkoombaar normatief is’.

Dat is inderdaad onontkoombaar.

Maar dan heb je toch behoefte aan een norm? Als je in het horizontale vlak blijft, is er dan wel sprake van een norm?

Nee, ik bedoel met horizontaal niet dat er geen sprake is van een norm. Ik bedoel ‘horizontaal’ zoals Kunneman dat formuleert: wij zoeken met elkaar naar ons ethos en stellen met elkaar vast wat onze belangrijkste waarden zijn. En die ontlenen wij niet aan de heilige boeken. Dat kan ook, maar dan is het vertikaal.

Maar verzand je dan niet snel in de discussie ‘wat is waarheid?’

Als je nu voorlopig de waarheid even niet ter discussie stelt. Want de waarheid, die kennen we niet. De waarheid kent niemand. Als je dat nu eens even aanneemt. Dan hebben we een open ruimte waarin we met elkaar kunnen praten. Dan gaan we niet naar de waarheid zoeken in ons eentje. Een open ruimte waarin we bij elkaar komen en vaststellen hoe wij met elkaar om willen gaan.

En daar is in de geschiedenis van de mensheid veel over nagedacht en geschreven. We komen niets tekort als het gaat om de bronnen. En opvoeden is altijd normatief. Je voedt niet op tot pure efficiëntie. Dat is waardenloos.

U zegt: we komen niets tekort als het gaat om de bronnen. Dus dan kan een religieuze bron wel een rol spelen in het vaststellen van hoe we met elkaar omgaan?

Ja, wel degelijk! En die spelen impliciet altijd een rol.

Is neutraal onderwijs eigenlijk wel mogelijk?

Nooit!

Maar openbaar onderwijs pretendeert toch neutraal onderwijs te zijn?

Ja, maar dat is onzin. Geen mens kan neutraal zijn. Je vindt dingen belangrijk en onbelangrijk. Een leraar ook en dat zal hij aan z’n kinderen laten zien! Ja, nogal logisch. Maar het openbaar onderwijs is in Nederland zo gegroeid omdat het in tegenstelling werd gebracht met de conventionele stromingen.

Lees verder in Luc Stevens over het doel van onderwijs. 
Het complete interview staat op het kennisplatform wij-leren.nl