Eten (in de klas)

27 november 2019

We kijken er niet van op als een leraar met een kop koffie de les binnen komt wandelen. Voor leerlingen geldt dat ze vaak niks mogen eten of drinken in de les. Maar als leerlingen wel zouden eten, wat zou er dan gebeuren? Docent Nederlands Mike Louwman stelt zijn vragen bij het gangbare schoolbeleid en deelt zijn ervaringen. 

Elke maandagochtend ontbijten we samen, de mentorklas en ik. We nemen hiervoor een half uur. Voor het weekend worden de kook- en baktaken verdeeld, in het weekend wordt er gevast en maandagochtend gaan we tekeer. Het is één van de gezelligste momenten van de schoolweek. Het is bovendien het moment waarop planning, creativiteit en sociaal verkeer samenkomen. Dat is niet niks. En eten verbindt. Deze ochtend: een jongen prijst een klasgenoot, een meisje van Syrische afkomst, met haar heerlijke hummus. ‘Baba Ganoush’, zegt ze heel zacht terug. ‘Maar bedankt.’ Daarna praten ze nog een tijdje over het verschil, en over wat kikkererwten precies met kikkers te maken hebben. Als de les afgelopen is, ruimen de leerlingen de rommel op. ‘Want we hebben hier zo weer les’, verklaart één van hen.

Op een andere dag, op een andere school, maken leerlingen een proefexamen. Het examen is taai en bestaat uit vier teksten en meer dan veertig opgaves. De motivatie van de leerlingen is enerzijds – met het oog op de kalender – torenhoog. Anderzijds houdt bij velen om dezelfde reden de apathie huis. Waar te beginnen als je nog een blokuur te gaan hebt en daarna nog vier lessen die allemaal uit proefexamens bestaan? Hoe kun je je daarvoor opladen, maar ook: wat als je het niet doet? Dan heb je nog een paar kansen, en daarna beginnen de eindexamens. Om een beetje te delen in die spanning, maar vooral om leerlingen te motiveren door te bijten, stel ik iedereen die aan het werk gaat een popcornpauze in het vooruitzicht. Als het eenmaal zover is, mag ik niet meedoen. ‘Ik heb jou niet zien werken’, klinkt het onverbiddelijk.

Terug naar de vorige school. ‘Mag ik eten?’ Simpele vraag, simpel antwoord: ‘Nee’, zeg ik. De leerling die het vroeg, een meisje uit de tweede klas, gaat met een uitgerekte zucht zitten. Na een minuut of wat loop ik naar haar toe. ‘Waarom ben je nog niet begonnen?’ Het meisje kijkt me aan. Wat een stomme vraag. ‘Omdat ik honger heb’, zegt ze. Ze kauwt op het koordje van haar trui, als bewijs. ‘Heb je nog niet gegeten dan?’ Ik weet dat sommige leerlingen niet ontbijten. ‘Jawel hoor’, zegt ze. ‘Alleen heb ik nu gewoon weer honger.’ Ik kijk de klas in. Waarom eten we eigenlijk niet? Voor het tussenuur heb ik twee boterhammen pindakaas apart gehouden. En straks, in onze vergadering, zijn de tupperware bakjes niet op één hand te tellen. Altijd en overal eten we, zolang we maar geen leerlingen zijn. ‘Helpt het je om aan het werk te gaan?’ vraag ik en het antwoord op de vraag wacht ik niet af: natuurlijk helpt dat. ‘Prima.’

In het (middelbaar) onderwijs hebben we last van een buikkramp; we verdragen geen etende leerlingen. Eten in de klas vertegenwoordigt een aantal angsten die even herkenbaar als onzinnig zijn: ten eerste is er een kans dat leerlingen al etend denken dat alles kan. In dit scenario is er ineens geen rol meer weggelegd voor de docent. Als een leerling het nummer van de pizzeria intoetst, dan heb je nog alle tijd om in te grijpen. Of je bestelling door te geven. Een andere reden om het niet toe te staan is de troep die het geeft en de risico’s op beschadigingen. Leerlingen wordt de kans ontnomen om te leren omgaan met spullen. Uit het voorbeeld van het gezamenlijke ontbijt blijkt dat leerlingen de boel opruimen zodra wij bereid zijn de ruimte aan hen af te staan. Of op zijn minst met hen te delen.

De hele klas wil nu eten. ‘Als jullie eten, werken jullie niet’, hoor ik mezelf zeggen, in een laatste poging het schoolbeleid te verdedigen. Leerlingen hebben de hele les gegeten en de hele les gewerkt. Want zo werkt het.