Decembertijd: 'Op zoek naar onszelf, naar de pedagoog in de klas, in een optimaal leef- en leerklimaat'

9 december 2014

‘Wat is december een inspirerende maand in het basisonderwijs,’ zo schrijft Adrie Groot bestuursvoorzitter van Flore. Het slot van het kalenderjaar, met haar feestdagen, lijkt een legitimatie te geven voor het loslaten van het strakke keurslijf van instructie, oefenen en toetsen. En iedereen accepteert dat. Kinderen en leerkrachten komen tot rust, genieten van de mooie momenten en… leren van en met elkaar. ‘Misschien wel net zo veel en tenminste zo belangrijke zaken,’ meent Groot. Zijn blog: ‘Op zoek naar onszelf, naar de pedagoog in de klas en naar een optimaal leef- en leerklimaat.’

Tegen de kerstvakantie komt er een mooie, zachte, ingetogen sfeer in de klas, in de school. Samenwerken aan de aankleding van de klas, liedjes oefenen voor de Sint, kleuters helpen met schminken, oefenen voor de musical. De vele gebeurtenissen in de feestmaand december bieden gelegenheid tot het organiseren van een rijk onderwijspalet. We zien een aantal kinderen opbloeien, onverwachte talenten bovendrijven. Er is waardering vóór en er ontstaan nieuwe vriendschappen en mogelijkheden. En reken maar dat de leerkracht daar optimaal op kan inspelen. Mooie sfeervolle verhalen ter ondersteuning. In deze maand leert hij zichzelf wat beter kennen, maar ook de kinderen. En kinderen leren om zich in te leven in de ander. Opvallend zijn in deze periode de vele inzamelings- en ondersteuningsacties voor hulpbehoevenden.

Evolutiebiologen geven aan dat mensen sociale wezens zijn: empatisch en coöperatief. Ons inlevingsvermogen blijkt essentieel te zijn om te kunnen overleven. De behoefte aan empathie is aangeboren, maar empathisch vermogen is geen aangeboren eigenschap. Je vergroot empathisch vermogen bij kinderen door empathisch te zijn met het kind.

Empathie is ook een kernwaarde die we allemaal voor onze kinderen wensen. Empathie heeft dus zeker te maken met de relatie met anderen. Leerkrachten met elkaar, maar ook kinderen met elkaar en de kinderen met de leerkracht. Empathie is voor deze relatie fundamenteel en een voorwaarde om tot leren en ontwikkelen te komen.

Gert Biesta - hoogleraar pedagogiek en onderwijskunde - benoemt de persoonsvorming, waaronder het empatisch vermogen, in zijn boek ‘Goed onderwijs en de cultuur van het meten’ als subjectvorming.  De school heeft als taak kwalificeringsprocessen en socialiseringsprocessen zo te laten verlopen dat elk kind op zijn eigen wijze in de (school)wereld tevoorschijn kan komen: als uniek subject. De belangrijkste taak van de leerkracht is om een leer- en leefklimaat te creëren waarin deze subjectwording optimaal kan zijn. Daarvoor is professionele ruimte nodig en vertrouwen van de ouders, het schoolbestuur en de politiek.

Een belangrijk aandachtspunt in dit proces is - en de maand december maakt dat maar weer eens duidelijk - dat de wereld om ons heen meer dan voldoende elementen bevat om dit rijke klimaat te voeden en onderhouden.

Biesta pleit voor een visie op onderwijs en onderwijzen waarin de existentie van het kind in de wereld en de vorming van het kind aan de wereld de centrale oriëntatiepunten zijn. Zie ook dit verslag van een onderwijsavond in Driebergen.

In een column in Kader Primair (novemnber 2014) pleit Joel Voordewind - woordvoerder onderwijs van de ChristenUnie in de Tweede Kamer - voor ‘goed onderwijs’. Goed onderwijs is niet van bovenaf meetbaar en controleerbaar. Het gaat om een goede leraar. Om betrokken ouders. Om een fijne leeromgeving. Goed onderwijs ligt niet in handen van de overheid, maar in handen van de mensen op de werkvloer.

Maar na de kerstvakantie komt de harde realiteit. De M is dan weer in de maand. De M van de middentoetsen. Over tot de orde van de dag. Hoe graag zou de leerkracht niet het pedagogisch klimaat van december, ook al was het maar een beetje, mee willen nemen naar januari? En is dat dan ook niet de uitdaging? Als we echt het onderwijs anders willen inrichten, als we ons zelf serieus nemen en werken aan een klimaat waarin kinderen zich mogen ontwikkelen, op basis van hun mogelijkheden en niet gericht op een gemiddelde norm…? Als we echt geraakt worden door bijvoorbeeld de essentie van de film Alphabet, waarin zeer duidelijk wordt aangegeven wat er gebeurt als we niet van het kind, maar van de norm uitgaan…?

We zullen op zoek moeten naar onszelf. Naar de pedagoog voor de klas die een optimaal leer- en leefklimaat organiseert. En naar mogelijkheden om aan de hand van alledaagse gebeurtenissen dit klimaat vorm en inhoud te geven.

Adrie Groot is voorzitter College van Bestuur van stichting Flore in Heerhugowaard, dat onderwijs biedt aan 7.600 leerlingen, verdeeld over 30 basisscholen in Noordholland.