De schaduwzijde van gepersonaliseerd leren is het vergeten van je buurman

10 oktober 2017

‘Als je de stof begrijpt, buig je je niet over het schriftje van je naaste om hem te helpen met de opgave die jij net hebt afgerond.’ Docent Jeftha Vis stelt vragen bij de opbrengsten van gepersonaliseerd leren. Hij kijkt dan vooral naar het effect ervan op samenleven, op de groep, op saamhorigheid. Een verfrissende blik.

De eerste pagina van het boekje “Economie voor beginners” leert ons dat delen uiterst nuttig is. De econoom Ricardo (1772-1823) toonde aan dat twee landen een grotere welvaart kunnen bereiken mits zij zich specialiseren en met elkaar handelen. Het mooie stuk theorie laat zien dat zelfs een op-alle-gebieden productiever land gebaat is bij samenwerking. Landen ontdekten dat zij samen beter af waren. Het bracht de wereld enorm veel welvaart in de laatste paar eeuwen. Toch lijken we de beginselen intussen te zijn vergeten.

Gepersonaliseerd leren
Mijn naam is Jeftha Vis en ik ben nu twee jaar docent economie op een middelbare school in Utrecht. Het onderwijs staat bol van de ideeën. De nieuwste trend is gepersonaliseerd leren. Het betekent dat je als leerling je eigen leerpad bepaalt. Wil je sneller dan de klas of zelfs delen van de stof overslaan? Wil je iets meer over een bepaald onderwerp weten? Wil je op een later moment de toets maken? Alles wordt volautomatisch geregeld. Een tablet is genoeg voor op maat gemaakt onderwijs. Prachtig, en dat meen ik. Maar ook een volgende stap in een verder individualiserende samenleving.

Per dag geef ik zo’n zes lessen aan kinderen variërend in leeftijd van 13 tot 20 jaar. Toch beginnen deze lessen allemaal hetzelfde: ‘Jongens en meisjes, willen jullie je telefoons opbergen en jullie boeken pakken’. Tijdens pauzes is het nog erger. Als ik van mijn lokaal naar de lerarenkamer loop, passeer ik hele groepen leerlingen die met hun ruggen tegen de muur naast elkaar de gangen van de school bestrijken. Maar enkelen praten, want de meesten staren naar de twaalf vierkante centimeter die zij als gelouterd goud in hun handen koesteren. Zij spelen een level uit, of bekijken selfies (van andere mensen).

De schaduwzijde van gepersonaliseerd leren is het vergeten van je buurman. Want je hebt (meer dan) genoeg aan jezelf. Als je de stof begrijpt, buig je je niet over het schriftje van je naaste om hem te helpen met de opgave die jij net hebt afgerond. Integendeel, het is normaal (geworden) om in zo’n geval jouw eigen kwaliteiten verder te ontwikkelen, al is het maar omdat de software een verdiepingsopgave aanbiedt.

Samenleven
Ricardo had niets tegen op de ontwikkeling van eigen kwaliteiten. Hij juichte dat zelfs toe. Maar wat Ricardo liet zien is dat je elkaar nodig hebt en wat voor een gevolgen dat kan hebben. Hij toonde aan dat wederzijdse afhankelijkheid nuttig is. Ik vrees soms dat we deze les uit het oog verloren zijn. Dat wij louter geloven in onafhankelijkheid en zelfontplooiing.

Laat mij over één ding duidelijk zijn: de leerlingen zijn onschuldig. Als leraar ben ik verantwoordelijk. Het is (ook) mijn taak om leerlingen gemeenschapszin aan te leren. Wij zullen werkvormen moeten uitdenken waarin zij elkaar spreken, helpen en uitdagen. Maar in een tijd waarin jeugdidool Neymar Jr. zijn team verlaat om de beste speler van de wereld te worden en Netflix in het laatste kwartaal van 2016 maar liefst 7,2 miljoen nieuwe abonnees mocht verwelkomen, voelt dat wel eens als water naar de zee dragen.

En dat terwijl samenleven zo mooi kan zijn. Laatst gebeurde het in mijn klaslokaal. Een jongen met autistische kenmerken kuste in een opwelling het hoofd van het populairste meisje van de klas. Wat er vervolgens gebeurde was vertederend. In plaats van te scoren en de jongen plenair op zijn plaats te zetten, lachte zij, en zei ze dat dit wel te dichtbij was. Frits accepteerde het commentaar in stilte, maar ik zag hem denken: ‘Kijk, daar heb ik wat aan’. Een les op het juiste moment, op de juiste toon en bovenal door de juiste persoon.

Jeftha Vis geeft les op De Passie in Utrecht en was trainee Eerst De Klas.