De ander ontmoeten als subject: 'leerlingen kunnen verrassend zichzelf worden'

25 december 2013

Eind jaren zestig verkleedde hoogleraar psychologie David Rosenhan zich voor een experiment als een zwerver. Hij meldde zich bij een psychiatrische kliniek en zei dat hij 'stemmen in zijn hoofd' hoorde. Hij werd opgenomen, gedroeg zich weer als zichzelf, maar werd nog altijd gezien als 'gestoord'. Ivo Mijland analyseert: ‘In de klas worden docenten ook verleid om de leerling als ‘object’ te ontmoeten door een richting die de maatschappij ingaat. Door de ander als subject te ontmoeten, verleid je de ander om van jou ook een subject te maken.'

Deze bijdrage verscheen eerder in School en Sociaal-Emotionele Ontwikkeling onder de titel 'Ontdek het levensverhaal van een leerling’.

Als we iemand ontmoeten, oordelen we al snel op basis van wat we aan gedrag zien wie iemand wel zal zijn. Wees echter nieuwsgierig en probeer naar de persoon áchter zijn gedrag te kijken, zegt trainer/coach Ivo Mijland. Op die manier kunnen ‘lastige kinderen’ weleens verrassend zichzelf worden.

Eind jaren zestig verkleedde hoogleraar psychologie David Rosenhan zich voor een experiment als een zwerver. Hij waste zich een paar dagen niet, liet zijn baard staan en noemde zichzelf David Lurie. Vervolgens liet hij zich door zijn vrouw afzetten bij een psychiatrische kliniek. Zijn ‘probleem’ was een verzonnen psychiatrisch beeld met stemmen in het hoofd. Hij werd op zijn verzoek opgenomen in de kliniek. Wat de dienstdoende psychiater niet wist, was dat David vanaf de eerste minuut na opname direct stopte met het acteren van de symptomen. Hij was weer gewoon David Rosenhan om te ontdekken wat er zou gebeuren. Helaas had de kliniek in de beoordeling meer oog voor het moment van opname dan voor het gewijzigde gedrag pal daarna. David bleef in de ogen van de kliniek ‘ziek’.

Grappig gegeven: de andere patiënten hadden David wel snel door.

Mooie spiegel

‘Met zijn experiment toonde professor David Rosenhan aan dat het gedrag aan de buitenkant de mens verleidt om dat gedrag om te zetten in een bijna niet meer aan te passen conclusie over hoe iemand ‘dus’ is’, zegt Mijland. ‘Zijn test is een mooie spiegel voor hoe wij in het onderwijs naar lastige leerlingen kijken.

Net als de kliniek van David, zijn we in het onderwijs geneigd te focussen op de zichtbare informatie. Zodra we dat gedaan hebben, houden we vast aan het beeld dat we zelf gecreëerd hebben. Ofwel: we zien de dingen niet zoals ze zijn, we zien ze zoals wij zijn. Op zich is dat ‘normaal’, omdat we in de ontmoeting met de ander geneigd zijn gebruik te maken van de beschikbare informatie. Daar maken we een eigen werkelijkheid van. Die informatie proberen we vervolgens te objectiveren. We labelen en categoriseren gedrag, waarmee we de leerling niet meer als ‘subject’ ontmoeten, maar als ‘object’.

In het geval van David: hij kwam binnen als mens met zijn eigen werkelijkheid (subject). En als subject verleidde hij de kliniek hem tot ‘object’ te maken. Zo van: ‘Zie mij niet zoals ik ben, maar zie mij zoals ik doe alsof ik ben’. David deed dat om iets te onderzoeken, maar leerlingen (en ook docenten) doen dat soms ook omdat het risico om te laten zien wie je werkelijk bent, soms te groot gevonden wordt. Voorbeeld: ‘Ik doe brutaal, maar  ben in werkelijkheid verdrietig vanwege de scheiding van mijn ouders. Of: ik doe pesterig, maar ik ben in werkelijkheid een kind dat thuis geslagen wordt.’

Lees verder.