Achter 'de schijtzak' van leraar Lewin zit veel meer dan zijn liefde voor alléén natuurkunde

30 juli 2013

De Amerikaans-Nederlandse hoogleraar Walter Lewin gaf ooit een kort, maar geniaal  tv-college Natuurkunde in De Wereld Draait Door (DWDD). Zijn colleges gaan de hele wereld over en je ziet al snel waarom. Een van zijn experimenten, die hij door wetenschapsjournalist Diederik Jekel liet uitvoeren, zorgde ter plekke voor veel ophef. Hartger Wassink onderwierp de persoon Lewin binnen het lectoraat van de Hogeschool Utrecht aan een nader onderzoek. Wat maakt deze man tot de betekenisvolle leraar die hij is en altijd zal zijn? Een analyse.

In het lectoraat Normatieve Professionalisering hebben we iedere maand een bijeenkomst, die we Ontmoeting van de Maand noemen. Onderzoek doen kan soms een eenzaam avontuur zijn, zeker voor parttime-onderzoekers, en zeker in een ‘flex-gebouw’ als de Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht. Je komt elkaar maar zelden toevallig tegen, en dan nog heb je het gevoel dat je geen tijd hebt voor zomaar een gesprekje.

Toch is het belangrijk om elkaar af en toe even te spreken zonder specifiek doel, en gewoon even op elkaar als mens gericht te zijn. Ontmoeting in dubbele zin dus: los komen van wat moet, en weer even contact maken met de ander.

Op de vorige bijeenkomst bracht een collega een filmpje in, dat ik een heel interessante illustratie vind van waar wij in ons lectoraat mee bezig zijn en dat ik daarom graag doorgeef.Het filmpje betreft een fragment uit “De Wereld Draait Door”, en toont een gesprek met de Amerikaans-Nederlandse hoogleraar Walter Lewin. Misschien is het goed dit eerst te bekijken. (Heb je weinig tijd, kijk dan vanaf 6’30.)


Ik vind vooral interessant hoe het misloopt op het eind. Wetenschapsjournalist Diederik Jekel doet de proef van Lewin nog eens over, maar hij maakt een cruciale fout, waardoor het experiment mislukt. De woede van Lewin hierover lijkt buiten proportie. Maar hij is oprecht, want Jekel slaat didactisch gezien de plank volkomen mis. Juist die woede van Lewin (hoewel daar pedagogisch wel weer wat over te zeggen valt) maakt dat duidelijk. Het gaat hier om identiteit en angst.

Je identiteit als docent is, om met Geert Kelchtermans te spreken, ‘wie je bent in hoe je lesgeeft’. Als je niet weet wie je bent, kun je ook niet lesgeven. Als je bang bent te onderzoeken wie je bent, kun je je identiteit niet ontwikkelen, en kun je je ook niet als docent ontwikkelen. Je kunt nog zo veel ‘instrumentele’ vaardigheden ontwikkelen, trucjes, en routines, maar zolang je om de hete brij heengaat, loop je het risico eens je neus te stoten. En dat deed Jekel hier (juist doordat hij vermeed z’n neus te stoten).

Je kunt zeggen: doe niet zo ingewikkeld, Jekel is gewoon bang voor die zware bal, dat zou ik ook zijn! Maar dat is nu net het punt. Ik denk dat hij niet zozeer bang is voor de bal, maar onzeker over wie hij is als docent. Hij heeft nog onvoldoende bij zichzelf onderzocht, wat het voor hem zelf betekent om dat experiment te doen. Voor wie deed hij dit? Voor zichzelf? Voor zijn publiek? Waarom was het noodzaak om dit te doen? Voelde hij zelf wel die urgentie?

Walter Lewin op zijn beurt is die docent in hart en nieren. Je kunt zeggen: hij is gek op natuurkunde, logisch. Maar dat is het niet alleen. Hij stroomt vooral over van enthousiasme om anderen natuurkunde te laten leren, en dat is nog wat anders dan alleen gek zijn op natuurkunde. Natuurlijk, het is lastig om les te geven in natuurkunde als je niet van natuurkunde houdt, maar liefde voor het vak is niet voldoende. Kijk maar naar al die voetballers die trainer worden.

Lewins verbinding met dit experiment is diep-persoonlijk. Hij weet precies waarom het zo belangrijk is om niet die stap terug te kunnen zetten, want dat is wat het experiment z’n overtuigingskracht geeft. En hij weet precies waar hij mee bezig is, waardoor hij bereid is een klein risico te nemen. Maar belangrijker: hij voelt diep van binnen de overtuiging dat dit is wat hij wil doen, wat hij bij wil dragen aan de wereld. En dat maakt dat hij geen angst voelt.

Iets anders wordt in het filmpje ook duidelijk: namelijk dat we maar matig in staat zijn om over die diepere lagen van het leraar-zijn en het lesgeven te praten. Matthijs van Nieuwkerk ziet die laag over het hoofd, en Lewin en Jekel zelf ook. We voelen allemaal het ongemak als we het filmpje zien, maar kunnen niet direct de vinger op de zere plek leggen.

In het lectoraat willen we zoeken naar aanknopingspunten voor leraren en hun opleiders, om dit soort onderliggende patronen  zichtbaar te maken. Lees verder

Hartger Wassink is behalve verbonden aan het lectoraat Normatieve Professionalisering van de faculteit Educatie van de HU ook een schrijver en procesbegeleider. Op zijn website De professionale Dialoog leest u meer werk.