'Ik draag de pijn van een migranten achtergrond erfenis'

13 juli 2020

Na de moord op George Floyd in juni 2020 klinkt in de wereld de oproep om op een gelijkwaardige manier met elkaar samen te leven. Ras, nationaliteit, geslacht, seksuele gerichtheid, sociaal milieu, religie, levensbeschouwing of handicap mogen daarin geen verschil maken. In basisschool Onze Wereld komen in alle geledingen vele religies en achtergronden samen en tóch heeft eenieder een ding gemeen: uniek zijn! Dan wel samen uniek zijn (de missie van Onze Wereld). Leerkracht Hayat vertelt in gesprek met Rikie van Blijswijk over haar eigen leven en haar pedagogische opdracht in deze tijd in deze school. 'Je bent herkenbaar en loopt het risico dat je in een hokje wordt geplaatst. Niet per se met verkeerde intenties, want ik geloof in de goedheid van mensen.'

Ze heeft recht van spreken, maar het is toch best een spannend gesprek voor Hayat. Ze is een doorgewinterde leraar en leerjaarcoördinator. Haar maatschappelijk engagement doet haar besluiten om te praten over haar Marokkaanse achtergrond, haar gezin in de wijk Transvaal (Den Haag) en hoe zij omgaat in haar groep met diversiteit en (on)gelijkheid. 

Hayat is veertig jaar, getrouwd en moeder van drie meiden van 13, 9 en 8 jaar. Als pabo-studente kwam ze voor het eerst naar basisschool Onze Wereld in 2002 in het kader van het project Opleiden in de school met de Haagse Hogeschool. Ze is er nooit meer weggegaan, want 'ik voelde mij prettig en geaccepteerd hier. Ik ben geboren in het Westland. Mijn ouders komen uit Marokko. Dat is de enige link met het land, gevoelsmatig zegt het mij weinig. Toch heb ik vanaf mijn puberteit ‘geweten’ dat ik dat Marokkaanse meisje met hoofddoek was. Ik ben er nooit op gewezen; niemand heeft het ooit tegen mij gezegd en toch... Je voelt het van binnenuit', zegt ze.

'In Onze Wereld heb ik dat nooit beseft. Toen niet en nu niet.' Hoe kan dat? 'Mijn collega’s oordeelden nooit over hoe ik eruit zag of vanuit een bepaalde verwachting, maar keken naar feiten, naar wat ik kan en wat ik liet zien. Het is eigenlijk een beetje een kip-of-het-ei-verhaal. Als je omgeving prettig en open is, kun je ook frank en vrij laten zien wie je bent en besef je minder dat je anders bent. Mede daardoor is mijn gevoel voor eigenwaarde van binnenuit gegroeid. In een omgeving waarin je wordt beoordeeld vanuit aannames en verwachtingen voel je je niet gezien en kwetsbaar. Dat word je dan ook.'

Ze vervolgt: 'Mijn leven is weliswaar soepel verlopen, maar ik voel natuurlijk mee met al die anderen, die niet of onvoldoende op waarde worden geschat. Ik heb veel geluisterd, gelezen en naar documentaires gekeken over het slavernijverleden van mensen, over nazaten van concentratiekamp-overlevenden en over kinderen van migranten. De mensen van nu hebben vandaag niet die last in hun dagelijkse leven, maar dragen wel de pijn elke dag mee. In mijn eigen leven draag ik de pijn mee van een migratie achtergrond. Natuurlijk, ik ben gezond, ik heb een mooi gezin en we leven een succesvol leven… en toch is er die erfenis, die pijn veroorzaakt'.

Hayat vertelt over een krantenartikel dat ze las over een jongen van zestien, waarvan de grootmoeder het concentratiekamp van binnen kent. 'Die pijn is van oma naar moeder overgegaan en van moeder naar hem. Het effect op het leven van dit kind, deze puber van zestien is er gewoon en voor hem heel voelbaar.'

Bij mensen met een migranten achtergrond telt het uiterlijk mee. Hayat: 'Je bent herkenbaar en loopt het risico dat je in een hokje wordt geplaatst. Niet per se met verkeerde intenties, want ik geloof in de goedheid van mensen.'

Ze vertelt over een familie weekeinde: er zijn huisjes gehuurd in Vlagtwedde, Groningen en dat is vanuit Den Haag ver weg. Onderweg stapt de hele familie met één Nederlandse schoonzus een McDonalds binnen om iets te eten. 'Alle gasten stopten met eten en staarden ons ademloos aan met een blik van Wat komt daar nu voor een invasie binnen? Ik moest zo lachen', zegt Hayat, 'ik vind dat helemaal niet erg en kan daar de humor wel van inzien. Mensen uit Groningen zijn misschien wel nuchterder en minder gewend om zo’n stoet Marokkanen te zien. Of je in Transvaal woont en werkt of in Groningen of het Westland 30 jaar geleden. Dat maakt verschil. In ieder geval zijn we goed geholpen en hebben lekkere frietjes gegeten.'

Hayat heeft bij het zien van beelden van de Black Lives Matter demonstraties en het omverwerpen van beelden nagedacht over historische en maatschappelijke oorzaken hiervoor. 'In Saoedi-Arabië noch in China speelt dit niet, maar zowel in Europa als in Amerika wonen mensen die niet dezelfde achtergrond hebben', analyseert ze. De Black Lives Matter beweging en het slavernijverleden lijken één-op-één aan elkaar gekoppeld. De huidige generatie vraagt nu: Wat hebben jullie gedaan in dat proces erna? Helaas moet ik constateren dat er weinig lesmateriaal te vinden is over het slavernijverleden en hoe er in Nederland mee omgegaan is.

Wij kunnen niet dezelfde pijn voelen van een slavernijverleden, want dat hebben wij simpelweg nooit meegemaakt. De pijn van migrantenkinderen zit echter ergens anders. 'Hoewel mijn ouders door de buurt letterlijk met cadeaus en open armen zijn ontvangen, kennen ze wel de pijn van anders behandeld worden en van vooroordelen.'

Wat deze tijd voor haar en haar werk in de klas betekend? 'Amerika lijkt een ver-van-mijn-bed-show voor de kinderen, evenals voor veel volwassenen en daarover wordt nauwelijks gesproken. In basisschoolteams is de Zwarte Piet discussie het meest aanwezige issue daaromtrent geweest.' Ze signaleert daarin een polarisatie in de maatschappelijke discussie, ook als het gaat om bijvoorbeeld etnische profilering. Volgens Hayat is echter niets of zó of zó en ze zoekt in zulke ingewikkelde thema’s juist de nuance.

Meer dan ooit staan veiligheid en uniciteit hoog in het vaandel van Hayat’s pedagogische opdracht. 'Elk kind kan en mag bij mij zijn wie hij is. Ik besef dat ik voor hen, juist nu, een rolmodel kan zijn. Ik ben immers een vrouw die dezelfde achtergrond heeft. Ik kan samen met ze kijken, praten, lezen, analyseren, verklaren en concluderen wat ze in hun persoonlijke leven en in de wereld zien gebeuren. Ik kan ze leren een en ander een plek te geven. Dat doe ik niet altijd bewust, maar dat gebeurt ook gewoon, omdat mijn leerlingen mij herkennen als een van hen. Ik lijk namelijk sterk op hun moeder.'

'Heel bewust laat ik daarin niet altijd mijn eigen gevoel toe. Als er bijvoorbeeld in de krant iets over etnisch profileren staat, dan wordt mijn aandacht daarnaar toegezogen. Ik móet er iets van vinden, dat is het eerste wat ik denk. Maar ik weet ook dat zo’n artikel mij emotioneel behoorlijk raakt. Ik kan mij dan een tijdje zo rot voelen! Daarom haal ik de emotionele angel eruit door het buiten mijzelf te houden. Ik probeer de tekst te doorgronden en te snappen. Zo houd ik de pijn buiten. Dat klinkt gek, maar iemand die niet dezelfde achtergrond heeft voelt dat niet, voelt die pijn niet. Veel mensen kunnen dat wel begrijpen, maar zich daarin niet verplaatsen. Daarover kan ik vertellen en dat is de opening voor een gesprek', merkt Hayat op.

'Tegelijkertijd weet ik meer over de thuissituaties van mijn leerlingen. Weet ik in welke omgeving zij opgroeien en welke andere kanten er aan een verhaal kunnen zitten. Ik speel een thuiswedstrijd op veel vlakken en ken ook de moeilijke thema’s. Vanuit mijn positie kan ik voor leerlingen die zaken toelichten en een plek geven. Dat kan ik waarschijnlijk sneller dan mijn witte Nederlandse collega. Dat is een onbewust proces tussen mij en mijn leerlingen.'

'Hoewel we een school zijn met alleen maar kinderen uit migrantengezinnen is er ook hier af en toe raciaal gedoe', merkt Hayat op. 'Ik heb vooral Turkse en Marokkaanse kinderen, voor wie de Islam de basis is voor hun leven en slechts één of twee kinderen zonder moslimachtergrond in mijn klas. In gesprekken belicht ik de verschillende afkomst/religies die er in mijn groep zijn, ondanks dat het misschien maar één kind is. Zodat iedereen een plek heeft. Ze krijgen van mij mee wat er in de wereld gaande is en dat ze respect moeten hebben voor elkaar, voor wie anders is en anders doet. Ik geef ze graag het besef mee dat ze blij moeten zijn om in Nederland te wonen. Juist in de Nederlandse samenleving is er ruimte voor iedereen. Dat wil ik mijn leerlingen meegeven, want ze leven in Transvaal toch wel in een vrij gesloten gemeenschap, evenals waarschijnlijk ook kinderen in Vlagtwedde. Dat is interessant om over te horen en te leren, maar je moet je wel gelijkwaardig kunnen voelen. Je kunt hier veel bereiken, maar dan moet je keihard werken en je best doen. Doen wat je kan! Elke dag weer. Ik ben ervan overtuigd dat iedereen hier gelijke kansen heeft. Veel factoren bepalen je succes, maar effort is toch het meest bepalend. Als je dat meegeeft aan leerlingen dan komen ze er wel. Nederland is immers het land waar alles mogelijk is.'