Bestuurders met waarden, visie en lef: 'Wat doe je wanneer de resultaten van je school tegen (lijken te) vallen?'
29 januari 2018
Hoe kunnen bestuurders en schoolleiders het beste omgaan met de druk vanuit de overheid en vanuit de samenleving om betere resultaten te laten zien? Anders gezegd: Wat doe je wanneer de resultaten van je school tegen (lijken te) vallen? Dick van der Wateren wijdde er een blog aan. 'Maar aan die vraag gaan een paar andere vragen vooraf.' Hij zet ze op een rij en gebruikt ze als uitgangspunten in gesprekken met bestuurders.
Wat is je visie op goed onderwijs voor jouw school?- Wordt die visie door alle geledingen, inclusief leerlingen en ouders gedragen? Zo niet, hoe ga je dat bereiken?
- Wie zijn op jouw school (weer in alle geledingen; ook de concierges dus) de krachten die die visie kunnen ontwikkelen en steunen? Hoe betrek je die krachten bij jouw beleid?
- Wat zijn vanuit jullie visie de resultaten die je wilt behalen en hoe bepaal je of die resultaten goed zijn?
- Hoe ver ben je bereid te gaan in het verdedigen van jullie visie tegen de boze buitenwereld, inspectie, ministerie, pers enz.?
Die vragen heb ik niet helemaal zelf verzonnen. Deels zijn die geïnspireerd door enkele recente publicaties van Gert Biesta (2008, 2012 en in ‘Het Alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs!’).
We hebben gezien dat veel scholen door de cijferlijst van RTL Nieuws en Jaap Dronkers in problemen zijn gekomen. Kranten publiceren de namen van de ‘beste’ en ‘slechtste’ scholen. Ouders gaan zich afvragen of hun kind niet naar een andere school zou moeten. Schoolleiders hebben er een dagtaak bij gekregen om uit te leggen dat de Cito-cijfers met enige nuance moeten worden bekeken, enz. Staatssecretaris Dekker beoogde een kwaliteitsverbetering door publicatie van de Cito-cijfers, maar lijkt nu het tegenovergestelde te bereiken.
Veel schoolleiders en bestuurders kiezen dan maar voor de veilige weg en gaan sturen op hogere Cito-scores van hun leerlingen. We horen steeds meer verhalen van basisscholen en individuele docenten die kostbare onderwijstijd uittrekken voor Cito-training, hun toevlucht nemen tot ‘teaching to the test’, of zelfs regelrechte fraude.
Ook op middelbare scholen zien we een dergelijke ontwikkeling, waarbij alweer de scholenlijsten van Dronkers een rol spelen. Na een of twee jaar met wat mindere examenresultaten slaat op veel scholen de paniek toe en krijgen de docenten te horen dat de resultaten en het rendement omhoog, de regels strenger en allerlei leuke ‘bijzaken’ teruggedraaid moeten worden. De afrekencultuur die van bovenaf wordt opgelegd, dringt zo door tot de dagelijkse praktijk in de klas. Het is de vraag of dat de kwaliteit van het onderwijs ten goede komt. De auteurs van ‘Het Alternatief’ (waarvan ik er een ben) beantwoorden die vraag met een luid en duidelijk 'nee' en bieden alternatieven. Vandaar ook de titel.
In haar oratie ‘Besturing van autonomie, over de mythe van bestuurbare onderwijsorganisaties’ pleit prof. Edith Hooge ervoor dat bestuurders zich laten leiden door degenen die zijn besturen. “Het onderwijsbestuur zou moeten aansluiten bij de kennis, ervaring en inzichten van diegenen die worden bestuurd: leraren, hun leidinggevenden, leerlingen, ouders en andere lokale betrokkenen bij onderwijs.”
De eerste zin van haar oratie is meteen al verhelderend: 'Het is een illusie te denken dat onderwijsorganisaties zonder meer bestuurbaar zijn.' Laat die zin eens goed tot je doordringen. Het betekent dat je niet moet proberen te beheersen wat niet beheersbaar is, zoals ik een bestuursvoorzitter onlangs hoorde zeggen. Veel van de processen die er in het onderwijs toe doen zijn niet beheersbaar, althans niet op de manier waarop beleidsmakers in Nederland het meestal proberen.
Laat me dat met een anecdote illustreren. Diezelfde bestuursvoorzitter kreeg van een onderwijsinspecteur te horen: “Wat niet in cijfers meetbaar is bestaat niet.” Het antwoord van de bestuurder: “Laat ik het omdraaien. Wat meetbaar is bestaat niet.” Datgene dat in cijfers is uit te drukken, gemiddelde toetsscores, doorstroompercentages, aantallen geslaagden, uitvalpercentages, absenties enz. vertegenwoordigt maar een klein deel van waarvoor het onderwijs bedoeld is.
Bovendien schieten alle pogingen die cijfers op een bedrijfsmatige manier te beheersen hun doel voorbij. Ze leiden niet tot de beoogde verbetering van kwaliteit, maar hoogstens tot een verbetering volgens een beperkt economisch model: hogere examencijfers, snellere doorstroming, hoger rendement, grotere output. Moet ik nog even doorgaan?
Lees verder
Dick van der Wateren is docent op het Eerste Christelijk Lyceum in Haarlem. Met zijn bedrijf Boks Communicatie is hij werkzaam als coach en trainer voor jongeren en hun ouders, docenten en ander personeel in het voortgezet onderwijs. Daarnaast heeft hij jarenlange ervaring als wetenschapper (geologisch onderzoek o.a. in Antarctica en Afrika) en wetenschapsvoorlichter.
Bronnen
Gert Biesta, 2008. Good Education in an Age of Measurement: On the Need to Reconnect with the Question of Purpose in Education. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 21, nr. 1, 33-46. http://www.springerlink.com/index/10.1007/s11092-008-9064-9.
Gert Biesta, 2012. Goed onderwijs en de cultuur van het meten. Ethiek, politiek en democratie. Amsterdam. Boom, 135 pp.
Edith Hooge, 2013. Besturing van autonomie, over de mythe van bestuurbare onderwijsorganisaties. Tilburg University, 48 pp. http://www.bmc.nl/wp-content/uploads/2013/06/130348_Hooge_NL_web.pdf
René Kneyber en Jelmer Evers, 2013. Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs! Amsterdam. Boom.
Reacties