‘Op het moment dat je je bewust wordt van het feit dat er iets is als Whole Teacher Development, dan moet je gewoon je hele curriculum opnieuw bezien en jezelf de vraag stellen: wat doen wij hier eigenlijk aan in ons curriculum?’ Jael de Jong Weissman en Jolien Dopmeijer vertellen in deze NIVOZ-podcast hoe hun deelname aan het WCD-programma betekenis aan het krijgen is binnen de lerarenopleidingen van Windesheim in Zwolle.

Het Whole Child Development-programma (WCD) wordt bij Windesheim eigenlijk Whole Teacher Development (WTD) genoemd, zo maken Jolien en Jael duidelijk in de derde aflevering van deze speciale NIVOZ-serie. Eerder besteedde interviewer Jan Jaap Hubeek aandacht aan de ontwikkeling van breedvormend onderwijs via deelnemers van Driestar Hogeschool en Spring – twee van de vier lerarenopleidingen die in de context van WCD al 2,5 jaar met elkaar optrekken. Nu neemt hij tijd om stil te staan bij wat er gebeurt bij de opleidingen in Zwolle, waar onderwijsinnovatie tot een van de speerpunten wordt gerekend. ‘Door dit WCD-project realiseren we ons dat we studenten in onze eigen innovatiedrang tekort hebben gedaan,’ zo bekent Jael de Jong Weissman. ‘Om dat duurzaam te kunnen blijven doen, om die innovatie te kunnen borgen, ontbrak er wat. Je wilt namelijk niet dat studenten opbranden.’

Het was de reden dat Jael, zelf al tien jaar werkzaam bij Windesheim en in 2020 als projectleider voor het WCD-programma aangesteld, terechtkwam bij Jolien Dopmeijer. Zij is op haar beurt docent/onderzoeker bij de Pabo, maar werkt ook al jarenlang bij het Trimbos instituut waar ze zich specialiseerde in onderzoek naar het welzijn van studenten. ‘Ik ga echt aan als het gaat over de zelfregie van studenten, in de zin van dat zij zichzelf leren kennen, als mens en een innerlijk kompas ontwikkelen. Dat is voor mij de basis om een goeie leerkracht te worden. Je kunt je professionele ontwikkeling niet doormaken zonder goed te investeren in jezelf als persoon. Dat stukje hoort bij de onderwijsvisie. Je leidt ook op voor het leven.’

Jael sluit daar op haar eigen wijze weer bij aan. ‘Heel belangrijk voor mij is dat een individu z’n eigen stem gaat horen en vervolgens leert te gebruiken. Omdat je op die manier uiting kan geven aan jezelf. Daar vragen jouw leerlingen ook om: wie ben jij? Maar het is ook van betekenis in relatie tot je collega’s. Want het schuurt primair in het hoofd van de student, de docent in opleiding. Deze generatie is opgegroeid in de overtuiging dat als je achttien of negentien jaar bent, je naast die oudere collega gewoon je plek moet weten en naar achter moet stappen. En dat gebeurt soms ook in een omgeving die dat ademt. Het zou mooi zijn als we daar een paradigmashift in bewerkstelligen, en tegen elkaar kunnen zeggen: dat is eigenlijk helemaal nergens voor nodig, waarom doen we dat? Het betekent dat wij studenten ondersteunen om vooral wat steviger in zichzelf te gaan staan.’

In het pilot-project op Windesheim heeft dat volgens Jael en Jolien de afgelopen twee jaar al veel vruchten afgeworpen. ‘Onze specifieke pedagogische opdracht is om good practices te genereren rondom WCD en WTD en om dat dan ook langzaam steeds verder in de verschillende lerarenopleidingen te introduceren. Een van de inzichten is dat je een ander niet per se heel veel verder kunt brengen dan je zelf bent. Als ik iemand in processen wil meenemen, dan moet ik ernaast willen staan en moet ik die verbinding ook met mezelf kunnen maken. We zijn als leraar of opleider daarin vooral ook een rolmodel. Als je zelf niet bereid bent om naar je eigen normen en waarden te kijken, te zien wat je spannend vindt, dan kun je het daar ook niet heel goed met studenten over hebben. Dat is deels onze boodschap die we uitdragen.’

Het WCD-programma heeft binnen de pilot op Windesheim onder meer geleid tot een extra focus op het leiderschap van de docent in opleiding, zo vertellen Jael en Jolien, tot de ontwikkeling van een vak als change leadership. ‘Daar zitten thema’s in als positieve psychologie, mentale gezondheidsvaardigheden en persoonlijk leiderschap. Maar ook, hoe geef je engaged feedback? Op al die brede thema's zijn we tweewekelijks met studenten aan de gang gegaan. Met werkvormen, met literatuur, met voorbeelden inbrengen vanuit de praktijk. Studenten van 21 jaar zagen we terugkomen en zeggen: Weet je wat ik me merk: mijn duo is 45, maar ik realiseer me dat ik op dit punt eigenlijk iets verder ben in m'n ontwikkeling. Dus ik kan haar, als het hierom gaat, ook proberen om aan de hand te nemen.’

En er zijn ook brede, maatschappelijke ontwikkelingen die door de moderne docent niet genegeerd kunnen worden, zo bevestigt Jael. ‘We leven natuurlijk in een andere tijd met andere uitdagingen. We hebben te maken met een grotere diversiteit. We hebben te maken met online-ontwikkelingen. Voor elke nieuwe generatie leerlingen is het toch belangrijk dat je opnieuw kijkt: doen we nog de juiste dingen, met de juiste intenties, op de juiste manier?’ En Jolien: ‘Ik weet door mijn onderzoek en uit mijn ervaring - ook als docent hier - dat het ook voorwaardelijk is voor leren dat je goed in je vel zit. Zeker bij dit soort spannende thema’s en/of bij innovatie. Dat vraagt een beetje een cowboy-mentaliteit, zeg maar. Je moet durven om iets nieuws te proberen, om te pionieren.’

Een bepaalde mate van openheid ontwikkelen en daarmee ook kwetsbaarheid toelaten, is in zo’n proces cruciaal. ‘Met studenten hebben we op een gegeven moment een college gedaan rondom de grootste faalervaring en onze grootste succeservaring, met een fotootje erbij en een verhaaltje. Normaliseren dat het hele spectrum - van het uiterste succes tot het uiterste faalmoment - leermomenten bieden. Om de toon te zetten, begonnen we bij onszelf.  Dat was echt een doorbraak. Voor onszelf, maar ook voor de student. Onze docenten lukt het dus ook niet altijd in één keer. Maar we kunnen open zijn over de dingen waar het niet lukt. En zodra we dat doen, dan kunnen we daarin ontwikkelen. Dat moment is essentieel geweest.’

In de voorbije twee jaar hebben zich meer positieve veranderingen bij studenten voorgedaan, zo vertellen Jael en Jolien. Stilaan is het daarom misschien tijd om ook Windesheim-breed de beweging te maken en de uitnodigingen te doen. ‘Dit was de ultieme pilot waar we alles breed konden behandelen en mochten experimenteren. Nu zijn er een aantal hoofdinzichten rondom het belang van waarden, van sense of belonging, van personal leadership. We kunnen ons voorstellen dat we de komende 1,5 jaar met de opleidingen binnen Windesheim gesprekken gaan hebben over: past dit binnen pedagogiek, past dit binnen didactiek? Waar kunnen we ruimte vinden in het curriculum?’

Hoewel die ruimte als beperkt wordt ervaren, kan het over de urgentie niet meer gaan, zo klinken ze eensgezind. ‘Als het om het welzijn van studenten gaat, is er onderwijs breed veel mis. En we weten dat door mentale gezondheid klachten verminderen. Dat als je daar op inzet bij jonge mensen, er wel wat winst te behalen valt. ‘