Onderwijs volgens Nussbaum: 'Alles in contact met het echte leven en gekoppeld aan concrete activiteiten'

23 mei 2013

De filosofe Martha Nussbaum roept opvoeders en onderwijzers met haar pamflet ‘Niet voor de winst’ op, om zorg te dragen voor een brede en gevarieerde training in de geesteswetenschappen, de kunst en het spel. Deze activeren en verfijnen de capaciteit van mensen om de wereld door de ogen van iemand anders te zien. Het cultiveren van 'medeleven' is een belangrijke vaardigheid voor democratische burgers. Schoolleider Gérard Zeegers uit Boxmeer las het boek en geeft Nussbaum, die eind mei voor een aantal lezingen in  Nederland is, daarmee een podium. Het artikel staat in het komende nummer - vrijdag te verschijnen -  van het onderwijsblad Egoscoop.  'We moeten ons vooral niet laten dwingen tot een keuze tussen onderwijs gericht op winst én onderwijs gericht op goed burgerschap.'

Nussbaum: ”De globalisering heeft ervoor gezorgd dat mensen, overal ter wereld, afhankelijk van elkaar zijn geraakt. De economische, politieke, religieuze en milieuproblemen die we dienen op te lossen hebben een mondiale reikwijdte. De wereldeconomie heeft alle burgers van de wereld met elkaar verbonden. Ogenschijnlijk kleine beslissingen die wij hier nemen, zijn van invloed op de levensstandaard van mensen die hier ver vandaan wonen, maar betrokken zijn bij de fabricage van producten die wij hier kopen. Het gebruik van water en grondstoffen, de verwerking van afvalstoffen, de arbeidsomstandigheden van kinderen en volwassenen, regels voor de wereldhandel, milieuvoorschriften, het raakt allemaal aan de waarde van leven van veel mensen. Scholen dienen te stimuleren dat kinderen zichzelf gaan beschouwen als leden van een heterogene natie in een heterogene wereld. De burgers van die wereld dienen enig begrip te hebben van de geschiedenis en het karakter van de uiteenlopende groepen die haar bewonen. Kennis vormt geen garantie voor goed gedrag, maar onwetendheid leidt vrijwel zeker tot slecht gedrag. Om stereotype beelden te voorkomen, dienen we ervoor te zorgen dat kinderen zicht op de hen omringende wereld krijgen die is gestoeld op correcte feiten en respectvolle nieuwsgierigheid.”

Nussbaum onderkent het belang van een sterke economie, maar ziet die als een middel om welzijn en welvaart te bereiken en niet als een doel op zich. “We moeten ons vooral niet laten dwingen tot een keuze tussen onderwijs gericht op winst en onderwijs gericht op goed burgerschap. De groei van het BNP (Bruto Nationaal Product) wordt vaak als maatstaf gebruikt voor de kwaliteit van leven in een land. Onderzoek heeft uitgewezen dat politieke vrijheid, gezondheid en onderwijs maar matig correleren met economische groei.”

Nussbaum wijst op het Human Development Paradigm (Menselijke OntwikkelingsModel) als alternatief voor het verouderde, economische groeimodel. Het Human Development Paradigm maakt een praktische vertaling van de fundamentele (mensen) rechten die door veel landen grondwettelijk zijn vastgelegd. Zij dicht het onderwijs een belangrijke rol toe en daagt schoolleiders en leraren uit om hun verantwoordelijkheid te nemen en om kinderen onder andere te leren:

• Om de wereld te beschouwen vanuit het perspectief van de ander;
• Zwakte en incompleetheid te erkennen en die aan te grijpen als kans voor samenwerking en wederkerigheid;
• Over de moed en vaardigheid die nodig zijn om een afwijkende mening te laten horen;
• Dat elk mens verantwoordelijkheid draagt voor zijn eigen handelen;
• Hun verbeelding te cultiveren, door te filosoferen, spelen, dichten, dansen, argumenteren, tuinieren, componeren, samenwerken, schilderen...

Alles in contact met het echte leven en gekoppeld aan concrete activiteiten. Het roer moet om, vindt Nussbaum. 'Veel scholen moedigen hulpeloosheid en passiviteit aan door abstracte leerstof aan te bieden, die van iedere toepassing is losgezongen. We geven aan dat we zijn gesteld op democratie en zelfbestuur en we menen het ook als we benadrukken dat we de vrijheid van meningsuiting en het respect voor diversiteit en begrip voor anderen een warm hart toedragen. We bewijzen weliswaar lippendienst aan deze waarden, maar we denken veel te weinig na over wat we moeten doen om ze over te dragen op de volgende generatie en hun voortbestaan te verzekeren. Afgeleid door het streven naar rijkdom, vragen we steeds vaker aan onze scholen om nuttige winstmakers voort te brengen in plaats van nadenkende burgers.

LEES VERDER

Gérard Zeegers is schoolleider op De Bonckert in Boxmeer en redacteur bij het blad Egoscoop. Voor meer informatie over Egoscoop en eventuele bestellingen, zie hier.