Zuurstof - hoe leerkrachten en pedagogisch medewerkers op een professionele manier voor zichzelf kunnen zorgen

12 januari 2017

‘Als ik nu geen pauze neem, kan ik jullie geen goed college geven. Gaan jullie maar even met elkaar kletsen, terwijl ik mijn boterham eet.’ Bas ter Avest leert studenten onder andere om handelingsgericht te werken. Het denken vanuit ondersteuningsbehoeften van kinderen staat daarbij centraal. Maar hoe kun je nu je eigen ondersteuningsbehoeften formuleren en met elkaar delen? En wat levert dat op? Bas vertelt.

Tijdens de nieuwe AD-opleiding ‘Pedagogisch Professional Kind en Educatie’  leren studenten onder andere om handelingsgericht te werken. Het denken vanuit ondersteuningsbehoeften van kinderen staat daarbij centraal. De studenten leren ook om hun eigen ondersteuningsbehoeften te formuleren en met elkaar te delen. In dit artikel vertel ik waarom de studenten dat leren, wat het oplevert en hoe dat klinkt. Om te illustreren wat het belang is van het leren benoemen van je eigen professionele ondersteuningsbehoeften, start ik met twee anekdotes.  Om te illustreren wat het belang is van het leren benoemen van je eigen professionele ondersteuningsbehoeften, start ik met twee anekdotes.

Wanneer in een passagiersvliegtuig de cabinedruk wegvalt, vallen er zuurstofmaskers uit het plafond. Ouders en opvoeders moeten in een dergelijk noodgeval eerst zelf het zuurstofmasker aanbrengen, alvorens zij hun kinderen helpen. De gedachte daarachter is, dat je er alleen voor je kinderen kan zijn wanneer je zelf in je primaire levensbehoeften bent voorzien.

Een oud-collega van mij zou een hoorcollege gaan geven aan tweehonderd studenten. Hij had de hele dag al van afspraak naar afspraak gerend, nog geen pauze gehad en kwam toen net op tijd binnen om aan het hoorcollege te beginnen. Voor een volle collegezaal ging hij echter eerst rustig een boterham zitten eten. Hij vertelde de studenten: ‘Pauze nemen is belangrijk, Als ik nu geen pauze neem, kan ik jullie geen goed college geven. Gaan jullie maar even met elkaar kletsen, terwijl ik mijn boterham eet.’ Een les die studenten niet snel zullen vergeten.

Beide anekdotes illustreren elk op eigen wijze dat een professional in educatie of opvoeding de plicht heeft om goed voor zichzelf te zorgen, daar hebben kinderen profijt van. In dit artikel zet ik uiteen wat ik versta onder  ‘voor jezelf zorgen’ en op welke manier een professional dat kan doen.

Onlangs ben ik gestart als docent aan een nieuwe opleiding: Pedagogisch Professional Kind en Educatie. Alle studenten van deze tweejarige opleiding zijn werkzaam als pedagogisch medewerker, onderwijsassistent of lopen stage in het onderwijs, de voorschoolseopvang, bij een peuterspeelzaal of buitenschoolse opvang. Grotendeels hoor ik van de studenten dezelfde geluiden als op verschillende scholen waar ik kom: er is weinig tijd, veel moet, regelmatig wordt er geklaagd door collega’s. Ik begrijp dat wel, de werkdruk is hoog. Er worden hoge eisen gesteld aan de kwaliteit van het werk en er zijn relatief weinig middelen. Het leidt op veel werkplekken tot extern attribueren. Ook ik maak me er regelmatig schuldig aan. Te vaak hoor ik mezelf uitspraken doen als: ‘Als de inspectie nou eens... Als we echt vrijheid kregen…Als we nou eens niet zo veel bureaucratisch werk hoefden te doen…Dit is wat ik noem: je verschuilen achter het systeem.

Het is goed en belangrijk dat professionals systemen die niet werken benoemen. Wanneer het mogelijk is om niet-werkende systemen te veranderen is dat natuurlijk het meest effectief, maar zeker even zo belangrijk is het om jezelf te verhouden tot bestaande systemen en daarbij de verantwoordelijkheid te nemen om op een professionele wijze voor jezelf te zorgen. Immers, we hebben nou eenmaal te maken met een inspectie en aan bureaucratie ontkomen we niet; dat is maar goed ook.

Met goed voor jezelf zorgen bedoel ik niet: ‘we moeten al zo veel administreren, daar stoppen we maar mee’. Of: ’we hebben het al zo druk, laten we de overdrachtsbespreking maar overslaan.’ Niet: ‘dat is nou eenmaal zo, daar ga ik niks meer aan doen.’ En ook niet: ‘dat lukt me niet hoor, dat moet mijn leidinggevende maar oplossen.’

Een professional die goed voor zichzelf zorgt onderzoekt wat hij of zij nodig heeft om, gezien de omstandigheden waarin het werk moet plaatsvinden, zo optimaal mogelijk te presteren. Collega’s en je leidinggevende kunnen daarbij helpen. Wat zij daarvoor tenminste moeten weten, is wat jouw ondersteuningsbehoeften zijn. Waar mogen collega’s en leidinggevenden je in ondersteunen en hoe kunnen ze dat doen? Wat heb jij nodig om je werk zo goed mogelijk te doen?

Vorige week heb ik het samen met studenten geoefend. We hebben onze eigen ondersteuningsbehoeften geformuleerd en deze vervolgens met elkaar gedeeld. Om tot heldere ondersteuningsbehoeften te komen, hebben we gebruik gemaakt van de volgende hulpzinnen:

Om kinderen optimaal te kunnen begeleiden heb ik:

- collega’s nodig die…
- een leidinggevende nodig die…
- een omgeving nodig die…
- praktijkvoorbeelden nodig die…
- uitleg nodig over…
- de gelegenheid nodig om…

Of:

- Om geïnspireerd te blijven heb ik nodig…
- Om up-to-date te blijven heb ik nodig…
- Om als teamlid goed te kunnen samenwerken heb ik nodig…

Of:

- Ondersteun mij als professional door…
(Pameijer, Van Beukering & de Lange, 2009)

Enkele voorbeelden van ondersteuningsbehoeften die door de studenten geformuleerd werden:

• Ik heb collega’s nodig met wie ik kan sparren over een kind.


• Ik heb collega’s nodig die me feedback geven op mijn handelen .


• Ik heb een vergadering nodig waarin ik de ‘waarom vraag’ mag stellen.


• Ik heb een leidinggevende nodig die me uitlegt waarom we het doen zoals we het doen.


• Ik heb ruimte nodig om te experimenteren.

Het delen van de ondersteuningsbehoeften kostte weinig tijd en leverde erg veel op: erkenning (het mag er zijn), herkenning (ik ben niet de enige), inzichten (ik begrijp je nu beter), aanwijzingen (nu weet ik hoe ik je kan helpen), uitnodigingen (ik wil je graag ondersteunen).

Het formuleren en het delen van je ondersteuningsbehoeften is een krachtige manier om zorg te dragen voor je eigen functioneren. Het vraagt van een professional om naar zichzelf te kijken en zichzelf te onderzoeken. Daarnaast stelt het collega’s in staat om elkaar op een constructieve wijze te ondersteunen. Samen aan de slag, in plaats van te praten over wat niet kan. Dat geeft lucht, zuurstof en positieve energie. Een idee voor een volgend teamoverleg? Je hoeft immers niet te wachten op een leidinggevende om een raampje open te zetten. Gewoon doen!

Bas ter Avest is werkzaam als docent voor de nieuwe opleiding Pedagogisch Professional Kind en Educatie, van de Katholieke Pabo Zwolle (uitgevoerd en ontwikkeld i.s.m. Hogeschool VIAA, Landstede en ROC Menso Alting)

Bron:

Pameijer, N., Beukering, T. van & Lange, S. de (2009).  Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Den Haag: Acco Leuven.