'Zoeken naar een Pabo-opleiding waarin medewerkers leren om samen pedagogische verantwoordelijkheid te dragen'

29 juli 2017

OPINIE - In het Nederlandse basisonderwijs zijn op dit moment vooral leerkrachten (Pabo), maar ook onderwijsassistenten werkzaam. Adrie Groot ving een opmerkelijke uitspraak op van een bestuurder van een lerarenopleiding: 'De pedagogische kracht op de werkvloer van een pedagogisch medewerker (onderwijsassistent) is groter dan van een leerkracht.' Adries verbazing werd groter toen deze stelling in allerlei andere gesprekken met schooldirecteuren, -bestuurders en kinderopvang-organisaties (vaak, nee heel vaak) werd bevestigd. Hoe kan dit? De Pabo is toch van de pedagogiek? Of zou het kunnen zijn dat de leerkrachten met een Pabo-achtergrond wel vanuit de pedagogiek denken en willen handelen, maar dat deze grondhouding in de afgelopen 10-20 jaar systematisch de grond in is geboord? Zijn blog.


'Je denkt toch niet dat ik mijn hele leven voor de klas ga staan,' zegt Tim. Met zo'n uitspraak onderstreept hij volgens mij niet alleen het faillissement van de huidige opleidingsstructuur voor het basisonderwijs, maar ook van het leerstofjaarklassensysteem.

Tim en enkele medestudenten volgen de Universitaire voltijd Pabo-opleiding in Amsterdam. Na vier jaar heb je zowel een bachelor Leraar Basisonderwijs als een bachelor Pedagogische Wetenschappen op zak. In het gesprek maken zij verder duidelijk dat het niet alleen om werkgelegenheid en salaris gaat, maar vooral ook om loopbaanperspectief. Als zij kijken naar het basisonderwijs dan zien zij in het algemeen (80-90%) leerkrachten die voor de klas staan en binnen een strak regime van lessen, toetsen, vergaderingen en administratie als OPM'er (onderwijs-productie-medewerker) vooral instrumenteel met onderwijs bezig zijn. En zij zien zichzelf meer als OPP'er (onderwijs-pedagogisch-professional), die in samenwerking met anderen - vanuit deskundigheid en passie voor kind en kind-ontwikkeling - een optimaal leef- en leerklimaat organiseren voor kinderen.

Gesprekken op school maken hen duidelijk dat velen graag OPP'er zouden willen zijn. Maar dat, mogelijk vanuit moedeloosheid, maar zeker ook vanuit de verantwoordingscultuur en het adagium van economisch gedreven onderwijs van het Ministerie van Onderwijs, het basisonderwijs geen goede werkplek voor hen zal zijn.

Het Finse onderwijssysteem wordt vaak als voorbeeld gegeven voor Nederland. De Finse onderwijskundige Pasi Sahlberg geeft duidelijk aan dat we in het Nederlandse onderwijs af moeten van de standaardisatie, controle, competitiviteit en zakelijke managementmodellen. Ontwikkel een 'onderwijssysteem' gebaseerd op professionaliteit, consistentie en vertrouwen. In Nederland wordt dit o.a. vaak vertaald naar alleen nog maar docenten die universitair opgeleid zijn.

De kritiek op het Finse onderwijs, ook in eigen land, nuanceert dat streven. Een academische achtergrond geeft garantie voor een stevige vakkennis van de docent, maar niet voor de kwaliteit van een docent. Daarvoor zijn vele andere vaardigheden, zoals passie voor je vak en het lesgeven en een goede omgang met leerlingen (ongeacht hun achtergrond of niveau) nodig. In Finland lopen veel docenten daarom tegen precies dezelfde problemen aan als hun Nederlandse collega's.

Het leef- en leerklimaat van kinderen vraagt veel meer dan alleen maar universitair geschoolde leerkrachten. Bezoeken aan Finse scholen maken bijvoorbeeld duidelijk dat de differentiatiegraad in het Nederlandse basisonderwijs veel hoger is. Finse leerkrachten zien inmiddels dat de resultaten van het Fins onderwijs dalen (PISA 2012) en concluderen dat dit o.a. te maken heeft met een gebrek aan differentiatie.

In het Nederlandse basisonderwijs zijn op dit moment vooral leerkrachten (Pabo), maar ook onderwijsassistenten werkzaam. Een opmerkelijke uitspraak van een bestuurder van een lerarenopleiding was dat 'de pedagogische kracht op de werkvloer van een pedagogisch medewerker (onderwijsassistent) groter is dan van een leerkracht.' Met enige verbazing heb ik dit aangehoord. Die verbazing werd alleen maar groter toen deze stelling in allerlei andere gesprekken met schooldirecteuren, -bestuurders en kinderopvang-organiaties (vaak, nee heel vaak) werd bevestigd. Hoe kan dit? De Pabo is toch van de pedagogiek? Of zou het kunnen zijn dat de leerkrachten met een Pabo-achtergrond wel vanuit de pedagogiek denken en willen handelen, maar dat deze grondhouding in de afgelopen 10-20 jaar systematisch de grond in is geboord? Uit honderden reacties op mijn blogs van afgelopen jaar wordt deze schrijnende constatering stevig onderschrijven.

Vanuit kind-ontwikkeling, spelend leren, verkrijgen van basisvaardigheden, eigenaarschap van leren enz., zouden we opnieuw zowel het 'rijke' leef- en leerklimaat in beeld moeten brengen, maar ook de wijze waarop de professionals hiervoor worden opgeleid.

In deze situatie zijn pedagogisch medewerkers, leerkrachten (Pabo) en leerkrachten (universitair) in gezamenlijkheid bezig dat klimaat te realiseren en optimaliseren. Zowel kinderen als OPP'ers (onderwijs- pedagogisch - professionals) werken als team, met oog voor de individuele ontwikkeling, in gezamenlijkheid met elkaar.

De fragmentatie in opleidingen - via onderwijsassistenten (ROC), leerkrachten (PABO) en leerkrachten (Universiteit) - is dan een heilloze weg. Een weg die ons af zal leiden van de pedagogiek en ons brengt in het 'walhalla' van het instrumenteel en didactief gedreven leren. Er zal gezocht moeten worden naar een integrale opleiding waar verschillende medewerkers vanaf het begin leren om gezamenlijk verantwoordelijkheid te dragen voor dat optimale pedagogisch-didactisch klimaat.

De functie 'groepsleerkracht' zal in zijn oude vorm mogelijk verdwijnen, maar de 'kracht van het leren in de groep' gestimuleerd. Deze zal gewaardeerd en gefaciliteerd door pedagogisch medewerkers en leerkrachten prominenter herkenbaar (moeten) worden.

Adrie Groot is voorzitter College van bestuur van stichting Flore.

Zie ook dit filmpje van Bas Levering:

'Hoe de pedagogiek uit school en opleiding verdween en wat er daarna overbleef"

Lezing Bas Levering 20 min "Hoe de pedagogiek uit school en opleiding verdween en wat er daarna overbleef" from HETKIND.ORG on Vimeo.