'Wil je met leerlingen goed werken, dan is de soft side van het vak juist de sterke kant'

21 mei 2013

De kwetsbaarheid van een leraar wordt vaak lacherig afgedaan als zijn 'softe kant'. Maar het is juist het meest basale onderdeel van zijn identiteit, zo bepleiten onderwijswetenschappers Hargreaves en Kelchtermans in het boek Pedagogische Tact. In een tweede aflevering uit een reeks gaat het over de ontwikkeling van deze soft side.  Want: 'Juist deze kwetsbaarheid stelt een leraar in staat open te staan voor zijn leerlingen en hen te verstaan. Dat is zijn sterke kant.' 

Het boek Pedagogische Tact van het NIVOZ - onder redactie van prof. dr. Luc Stevens en Geert Bors - is in januari 2013 uitgekomen. Vanaf nu publiceren we een wekelijks fragment, op weg naar de afsluitende onderwijsavond op 13 juni a.s in Driebergen waarvoor nog kaarten te verkrijgen zijn voor 25 euro per persoon.

Deze week: Kern van het leraarschap, de 'zachte kant'

Uit hoofdstuk 3.1.1, 'Emoties en kwetsbaarheid'

'Als het niet goed gaat in de klas, dan is de leerkracht vaak ook een waterval aan emoties. Die leerkracht heeft dezelfde problemen als de leerling, een slechte relatie zorgt ook voor een slechte prestatie. Het is een interactie en we moeten ze allebei met zorg behandelen' (Ludo Heylen, voorzitter Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs te Leuven).

Onze emoties spelen een belangrijke rol in hoe we de wereld zien, de waarden die we huldigen en de relaties die we vormen (Campbell, 1994 zoals beschreven in Zembylas, 2003). Volgens Zembylas is de affectiviteit van een leraar zelfs een basaal onderdeel van de leraaridentiteit. Begrip en waardering hiervoor zijn daarom deel van de cultivering van pedagogische tact.

Emoties kunnen gezien worden als een pre-bewuste interpretatie van de omgeving (Epstein, 1994).

Hargreaves (1998) - nu bekend om zijn mondiale state of the art analyses van het onderwijs - heel veel eerder helder in kaart gebracht waarom wij deze kant van het leraarschap aandacht moeten geven. Hij benoemt vier punten:

1. Onderwijzen is een emotionele vaardigheid: deze toont zich in relatie en activeert en kleurt de emoties van alle betrokkenen. Onder leerlingen is bijvoorbeeld het effect van boze leraren algemeen bekend: de relaties functioneren niet en de prestaties komen niet.


2. Onderwijzen en leren gaan gepaard met emotioneel begrip: er is sprake van een relatie en om als leraar vorm te kunnen geven aan deze relatie, is emotioneel begrip vereist. Zoals Van Manen (1991) zegt: een tactvolle leraar is in staat te voelen wat het gepaste, juiste of onjuiste is om te doen, gebaseerd op een goed begrip van de aard van het gedrag van het kind en wat dat gedrag vraagt.


3. Onderwijzen is een vorm van emotioneel werk: de juiste emoties dienen onderdrukt of juist uitgedrukt te worden, afhankelijk van wat de situatie vereist. Dit kunnen zeer uiteenlopende gevoelens zijn zoals woede, enthousiasme, teleurstelling en geluk. Een lessituatie zou zonder deze emoties leeg zijn.


4. Emoties van leraren zijn onlosmakelijk verbonden met hun morele doelen en hun vaardigheden om deze doelen te bereiken. Als emotionaliteit het fundament is van ons begrip van anderen en hoe we ons als consequentie hiervan naar hen toe gedragen, vormen emoties een deel van de morele bouwstenen van de maatschappij. Emoties zoals schaamte en teleurstelling worden ervaren wanneer morele doelen niet gehaald worden, of men voelt zich - omgekeerd - gelukkig als morele doelen niet gehaald worden.

Kelchtermans (2005) ziet de kwetsbaarheid van de leerkracht als een structurele conditie van het specifieke karakter van de educatieve relatie. Juist deze kwetsbaarheid stelt een leraar in staat open te staan voor zijn leerlingen en hen te verstaan. Dat is zijn sterke kant. Kelchtermans draait het dus om: wil je met leerlingen goed en succesvol kunnen werken, dat zal dat wat in onderwijskringen wel de soft side van het vak wordt genoemd, de sterke kant worden.


Het boek pedagogische tact (22,- euro) is te bestellen via deze link.

Referenties:

Epstein, S. (1994). Integration of the cognitive and the psychodynamic unconscious. American Psychologist, 49, 709-724.

Hargreaves, A. (1998). The emotional practice of teaching. Teaching and Teaching Education, 14, 835-854.

Kelchtermans, G. (2005). Teachers' emotions in educational reforms: self-understanding, vulnerable commitment and micropolitical literacy. Teacher and Teacher Education, 21, 995-1006.

Manen, M., van (1991). The tact of teaching. London, Ontario, Canada: The Althouse Press.

Zembylas, M. (2003). Emotions and teacher identity, a poststructural perspective. Teachers and Teaching, 9, 213-238.

Het boek PEDAGOGISCHE TACT is online te bestellen. Het unieke werk – onder redactie van prof. Luc Stevens en Geert Bors en met medewerking van veel leraren en deelnemers – beschrijft het fenomeen, de theorieën, de praktijk en de ontwikkeling van de trajecten zoals vanaf 2008 zijn aangeboden door het NIVOZ. Veel quotes, verslagen, tact-columns van praktijksituaties en literatuurverwijzingen. En met een voorwoord van Kete Kervezee, voorzitter van de PO Raad.

U kunt het boek via dit bestelformulier bestellen! Een los exemplaar kost 22 euro, exclusief verzendkosten.

Ik ben er gaandeweg mijn docentschap achtergekomen hoe belangrijk de relatie tussen leraar en leerling is in het leerproces. Het boek Pedagogische Tact duidt dit proces op een prachtige manier. Door authentieke praktijkvoorbeelden te koppelen aan inspirerende theorieën heb je een krachtig instrument in handen om jezelf als leraar te verbeteren. Lesgeven is voor mij steeds meer ‘samen leren’ geworden en Pedagogische Tact is een gids om die reis verder voort te zetten. Jelmer Evers, docent Voortgezet Onderwijs bij UniC in Utrecht

Er zijn veel redenen waarom het lang niet altijd lukt het beste uit een leerling te halen. Te vaak worden leerlingen gereduceerd en gelabeld tot een nummer, een toetsscore of een ‘puberbrein dat niet kan plannen.’ Dat zijn vrijwel altijd oversimplificaties die authentiek contact in de weg staan. Het hart van goed onderwijs wordt namelijk gevormd door de interactie tussen leraar en leerling. Dat terrein wordt in dit inspirerende boek zorgvuldig verkend, overtuigend gebaseerd op een combinatie van wetenschappelijke inzichten en persoonlijke ervaringen. Daarom is dit een belangrijk boek, met een positieve boodschap. Prof. Rob Martens, LOOK | Wetenschappelijk Centrum Leraren Onderzoek