Welke impact heeft jouw besluit op het leven van een kind?

30 november 2017

In passend onderwijs nemen we iedere dag besluiten. Besluiten voor kwetsbare kinderen bij wie de ontwikkeling niet vanzelf gaat en waar vaak de situatie complex is. Het is soms echt een puzzel: wat past bij dit kind? Bij het zoeken naar antwoorden is het belangrijk  dat we ons realiseren dat besluiten impact hebben. Voor het leven! Dit is een blog van Astrid Ottenheym, algemeen directeur Passend primair onderwijs Noord-Kennemerland.


Dagelijks nemen we vele beslissingen. Grote en kleine. Bewust en onbewust. Als we autorijden, merken we de gevolgen van een besluit meestal direct, maar als leerkracht merk je het effect van je besluiten meestal niet direct – terwijl de reikwijdte heel groot kan zijn. De historicus Henry Adams zei het al: “Een leerkracht raakt de eeuwigheid, hij weet nooit waar zijn invloed zal stoppen.”

Besluiten op basis van testen
Testen en toetsen waar veel van afhangt voor de toekomst van een kind, zoals de Cito-toets, schooladviestoets en capaciteitentoets, moeten voldoen aan wetenschappelijk gefundeerde statistische eisen (Cotan). Hoewel onze toetsen daaraan voldoen, weten we ook dat ze hun beperkingen hebben. Andere observaties en analyses zijn minstens zo belangrijk. Bij deze testen moeten we ons realiseren dat mensen kunnen veranderen en dat het moeilijk is om van een eenmaal gegeven etiket af te komen.

Besluiten in de klas
Welk kind geef ik de beurt? Hoe veel tijd geef ik daarvoor? Ga ik helpen bij het antwoord? Geef ik Sem extra instructie of mag hij zelfstandig werken? Is de spanningsboog op of gaan we door met de les? Heeft Julius een eigen leerlijn nodig? Moet ik Marietje een waarschuwing geven of grijp ik op een andere manier in? Is het nodig dat ik mijn zorgen deel met de ouders of alleen met mijn collega’s?

Dit is maar een kleine greep uit het repertoire van beslissingen die een leerkracht gedurende de dag met 30 kinderen in de klas neemt. Veel van deze besluiten neem je niet bewust. Ze worden vaak genomen in een split second – op basis van ervaringen en opgebouwde kennis en kunde. Andere besluiten kosten meer tijd en die neem je op basis van analyse.

Uit onderzoek weten we dat de besluiten een positief of negatief effect kunnen hebben. Denk maar aan het Pygmalion-effect: kinderen van wie we lagere verwachtingen hebben, krijgen minder beurten, minder tijd om te reageren. En dit doen we onbewust. We weten dat het type feedback dat we geven van invloed is op het vertrouwen en doorzettingsvermogen van een kind. We mogen stellen dat we als leerkracht zelf ons belangrijkste instrument zijn. Ons zijn, ons denken, ons handelen beïnvloedt het leren van kinderen.

Test je hypothese en toets je impact
Besluiten die we nemen zijn hypotheses, veronderstellingen: als we dit doen, dan verwachten we deze uitkomst. Of dat ook de uitkomst wórdt, weten we nooit helemaal zeker. Dat is niet erg, wanneer we maar kritisch kijken naar onze besluiten. Volharden in een besluit dat niet het gewenste effect levert, is frustrerend voor jezelf en de ander.

Het testen van je hypothese en het toetsen van je impact doe je door te falsificeren, door te kijken of je hypothese klopt of niet. Dit vergeten we vaak en dan blijven we in het eenmaal gekozen blikveld doorredeneren. We vergeten door de waan van de dag te kijken naar: wat klopt er niet in dat blikveld? Wat past er niet in? Dat hoef je niet bij alle besluiten te doen, maar wel bij ingewikkelde besluiten. Stel: je hebt een kind, van wie je denkt: die is zo druk en die doet nooit echt mee en er is altijd iets anders. Je denkt: daar krijg ik vlekken van in m’n nek. Dan is de vraag: hoe komt dat? Ligt dat aan mezelf? Aan het kind? Probeer jezelf ertoe aan te zetten op een andere manier te kijken: niet naar wat niet goed gaat, maar naar wat wel goed gaat. Noteer dat ook. En kijk daarna: wat gebeurt er dan? Bij mij kreeg een kind door mijn andere blikveld de kans om andere dingen te doen en is een leuk maatje geworden in de klas.

Je gaat mogelijke valkuilen in je intentie zoeken, en kijken naar wat kán ik daarmee. En kan ik er iets anders mee doen? Waardoor ik mijn blikveld verander? We zijn dan niet aan het redeneren vanuit ons eigen gelijk, maar proberen het beeld dat we hebben te weerleggen.

Leren van je besluiten
We hoeven niet bang te zijn voor besluiten, we moeten ze wel blijven nemen. Het gaat erom dat we leren van onze besluiten. Falsificeren is een vaardigheid die we als mens niet gauw toepassen. Het is een vaardigheid die om oefening vraagt. Dit oefenen doe je samen, samen met het kind, samen met je collega’s, samen met de ouders, samen met andere professionals. Dus niet bang, maar wel bewust! We zeggen het vaak tegen kinderen maar vergeten het bij onszelf: van fouten leren we. Het belangrijkste is dat we ons realiseren dat onze besluiten impact hebben. En dat kwetsbare kinderen het nodig hebben dat we hen, onszelf én onze besluiten goed begrijpen.