Weg van oppervlakkig prijzen en belonen: 'Maar ja, hoe doe ik dit als ouder?'

12 november 2015

Belonen, oppervlakkig complimenteren en prijzen. 'Opvoedtrucs' die iedereen weleens inzet, maar waarvan het langere termijn effect al geruime tijd door Alfie Kohn, Beate Letschert en Carol Dweck betwijfeld wordt. Sanne Bosmans is zich er allemaal van bewust en stelt zichzelf de vraag: Hoe moet ik het anders doen? Haar bijdrage: 'Goed gedaan?!'

Laatst vroeg ik mijn zoontje van 15 maanden waar mijn sokken lagen. Ik zei dat eigenlijk terloops, hardop tegen mezelf. Maar hij ging op zoek en bracht ze terug vanuit een andere kamer. Ik had eigenlijk niet verwacht dat hij mijn boodschap zou begrijpen en er ook daadwerkelijk iets mee zou doen. Ik was trots en maakte dat duidelijk door te zeggen: 'Goed gedaan, wat is mama trots op jou!'

Na die opmerking bedacht ik hoe vaak zijn vader en ik hem eigenlijk complimenten geven door bijvoorbeeld te zeggen 'Wat goed van je', 'Wat zijn we trots op je', 'Knap gedaan' etc. Waarom zeiden we dit en wat heeft het eigenlijk voor zin?

Al lange tijd is het bekend dat straffen op lange termijn geen positief effect heeft op kinderen. Is belonen van gedrag niet de andere kant van dezelfde medaille? Als straffen geen zin heeft, dan heeft al dat belonen toch ook geen zin. Of vloek ik dan in de kerk?

Als ouders merken we dat we vaak oppervlakkig het gedrag van mijn zoontje prijzen. Door algemene opmerkingen te maken, onspecifiek. Misschien wel met als gevolg dat we ons zoontje helemaal niet duidelijk maken wát hij daadwerkelijk ‘goed’ doet.

Daarnaast zit er bij het belonen van gedrag altijd een soort verwachting achter. Ik geef als moeder dus aan dat ik het prettig vind als mijn zoontje mijn sokken brengt. Daarmee geef ik toch eigenlijk ook aan dat ik het niet fijn vind als hij deze sokken niet brengt? Gaat mijn zoontje dan voortaan mijn sokken brengen, omdat hij het zelf wil, of omdat hij aan mijn onbewuste verwachting wil voldoen? Dat laatste wil ik helemaal niet. Ik zou willen dat hij zelf - autonoom - leert nadenken en het zelf leuk vindt om anderen te helpen.

Dus met het continu oppervlakkig belonen van het gedrag van mijn zoontje vergroot ik de kans dat hij afhankelijk wordt van mijn oordeel en aan mijn verwachtingen wil voldoen. Door het geven van oppervlakkige complimenten, krijgt mijn zoontje het idee dat het betrekking op hem heeft. Echter, ik wil dat mijn zoontje weet dat ik altijd trots op hem ben. Dat hij zelf leert inschatten wat hij van zijn eigen prestatie vindt en dat dit onafhankelijk is van hem als persoon. Hij is immers goed zoals hij is.

Maar ja, dan komt de vraag: hoe doe ik dit als ouder? De gewoonte om oppervlakkig en veel te belonen is zo lastig om te doorbreken. We zeggen niet dat we nooit meer mogen complimenteren, maar dat we echt goed gaan kijken naar het kind.

Het gaat om een pedagogische houding, en niet om wat ík wil dat mijn zoontje doet. Daar heb ik immers geen controle over. Het is volgens mij een leer- en groeiproces.

Ik kan als ouder ook even niets zeggen, er alleen maar zijn en aandacht hebben is al voldoende. Of door simpelweg te zeggen wat ik zie, bijvoorbeeld: 'Jij hebt mama’s sokken gevonden, mama hoefde niet zelf te zoeken.'

Sanne Bosmans is moeder, orthopedagoog en heeft gewerkt in en rondom het onderwijs en jeugdzorg. Samen met Nathalie Camacho heeft zij Forsa! opgericht vanuit de overtuiging dat een kind de kracht en het talent heeft om te worden wie hij is.