Weg met de betutteling: Ken je grenzen, niet de regels

18 januari 2015

De regelzucht in het onderwijs is een veelgehoorde klacht. Toch heeft het afschaffen van regels weinig zin. Ten eerste zijn er weer regels nodig die het afschaffen van de regels mogelijk maken. En iedere regel heeft onbedoelde gevolgen, waar weer regels voor moeten komen. Minder regels is een illusie. Beter is het om te kijken naar de oorzaken die ten grondslag liggen aan de regelzucht. Een bijdrage van Alex Peltekian, voorzitter college van bestuur van Gearhing, het bevoegd gezag van 29 PO-scholen in West Friesland, in drie gemeenten.


Een van de oorzaken van alle regel ellende is het gelijkheidsideaal dat velen van ons koesteren. “De macht van het gelijkheids denken definieert, controleert en leidt tot omvangrijke regeldichtheid.”  (citaat Paul Frissen, De Staat van Verschil)

Regels, protocollen, standaarden:  er is gelijkheid en dat wordt gegarandeerd door het vast te leggen in regels. Prima. Of niet?
Gelijkheid = (is gelijk aan) rechtvaardig.  Daarin kunnen wij ons wel vinden. Maar aangezien wij gewend zijn om lineair te denken (wij worden geboren en gaan dood; na A volgt B) volgt uit de redenering dat ‘gelijkheid rechtvaardig is’ en de redenering dat ‘ongelijkheid onrechtvaardig is’.
Maar is dat wel zo?

Ieder kind moet gelijke kansen hebben.
Zeggen we.
Het mag niet uit maken of je zwart of wit bent, arm of rijk, jongetje of meisje. Je hebt allemaal hetzelfde recht op onderwijs en dezelfde – gelijke - kansen. Zo beginnen we aan onze schoolcarrière in groep 1. Gelijkheid! Hoera!

Tot eind groep 8.
Dan verlaten we het gelijkheidsideaal. En wordt geselecteerd op zaken als intelligentie: jij naar het VWO en je klasgenootje naar het VMBO.

Gelijkheid?
Gelijkheid is rechtvaardig. Maar ongelijkheid niet per se onrechtvaardig.

-    Gelijkheidstreven leidt tot paternalisme (‘ik weet wat goed voor u is’).
-     Paternalisme leidt tot regelzucht (de overheid cq de maatschappij bepaalt tot in detail, door middel van regels, hoe dat gelijkheidstreven moet worden bereikt).
-    Regelhandhaving leidt tot betutteling (doe dit , laat dat).
-    Betutteling schakelt gezond verstand uit.

De discussie moet niet gaan over minder regels, maar of wij willen beheersen en vooral, waarom willen wij beheersen. Vergeet het 'control denken' en ga denken vanuit vertrouwen. Vertrouwen in het gezond verstand van de leerkracht, van de professional. Daarvoor moeten we afscheid nemen van de betutteling die het onderwijs zo lang heeft gekenmerkt en die tot ons is gekomen door regels.

Ken je Grenzen, niet de Regels!

Alex Peltekian is voorzitter college van bestuur bij Gearhing, het bevoegd gezag van 29 PO-scholen in West Friesland, in drie gemeenten.