'Wanneer ik een leerling vertrouwen geef, krijg ik vertrouwen terug. Zo simpel is dat.'

12 maart 2014

'Ja maar, jij vindt ook alles leuk! zegt een collega tegen Dick van der Wateren, na afloop van een cursus die hem niet boeit. Het klonk bijna als een verwijt. Alsof hij niet kritisch genoeg is. Maar bij de volgende opmerking -  'Jij vindt maar alles goed in je klas' - ziet Van der Wateren zich gedwongen te reageren. 'Dat laatste is zeker niet waar. Ik vind het niet goed als mijn leerlingen elkaar uitschelden of uitlachen. In mijn klas mag niemand voor dom uitgemaakt worden. Maar Van der Wateren gelooft heilig in autonomie voor leerlingen (en trouwens ook voor docenten) en is nog nooit in zijn vertrouwen beschaamd.  'Als leerlingen om kunnen gaan met de vrijheid die ik hen geef, kan bijna alles. En als dat een keer fout gaat, prima. Dan kunnen we ervan leren.'

Op mijn laatste stuk voor het Blogcollectief Onderzoek Onderwijs, Autonomie werkt, voor een hele school, kreeg ik een commentaar dat me, eerlijk gezegd, l raakte. Ik schreef dat stuk naar aanleiding van een bezoek aan het Vathorst College in Amersfoort, waar ik aangenaam verrast werd door de manier waarop de school autonomie voor leerlingen in praktijk brengt. De leerlingen zijn heel zelfstandig, voelen zich vrij, straf- en ordemaatregelen spelen nauwelijks een rol en de resultaten van de school zijn goed. Wie ik ook sprak, willekeurige leerlingen en docenten, steeds hoorde ik hetzelfde verhaal. Leerlingen zijn verantwoordelijk voor hun eigen leerproces en fouten worden verwelkomd als een mogelijkheid om iets te leren.

Hans Wisbrun reageerde op mijn stuk:

[...] mijn voornaamste associatie bij dit artikel was toch: journalist is allerhartelijkst ontvangen in Noord-Korea. Ook zo’n heilsstaat, weet u wel?

Afgezien van de ongepaste vergelijking is de suggestie dat ik bij mijn bezoek aan het Vathorst College niet kritisch om mij heen gekeken heb. Ik ben niet van de hallelujakerk en wie mij enigszins volgt, weet dat ik heel kritisch kan zijn over onderwijszaken. Maar waarom zou ik niet positief schrijven over iets waarover ik enthousiast ben?

Dat is wat me bijvoorbeeld ook stoort aan veel boekrecensies, waarin naast de positieve opmerkingen altijd een negatief punt genoemd moet worden. Als het boek echt slecht is, prima, maar waarom zou je het dan bespreken? Als het boek goed is, wat is dan de noodzaak om die wat zwakkere kanten te noemen? Het is een soort automatisme. Als je wat positiefs over iemand zegt, moet je ook wat negatiefs zeggen. Ik wil daar niet aan meedoen. En met name in het onderwijs is dat, naar mijn mening, een slechte manier om leerlingen te motiveren.

Hier is, denk ik, sprake van twee verschillende levenshoudingen, die in essentie neerkomen op vertrouwen tegenover wantrouwen. Mijn ervaring is dat, wanneer ik het positieve van een leerling verwacht, ik iets positiefs terug krijg. Wanneer ik een leerling vertrouwen geef, krijg ik vertrouwen terug. Zo simpel is dat. 'Ja maar, wordt je vertrouwen dan nooit misbruikt?' vraagt een kritische collega. Zelden.

En dan nog is het de vraag wat je onder misbruik verstaat.

Dit is een houding die wordt bevestigd in de positieve psychologie. Zie bijvoorbeeld Seligman en Csikszentmihalyi. Het doet me plezier dat de onderwijsvisie van het Vathorst College gebaseerd is op positieve psychologie. En het lijkt dat ze daar succes mee hebben.

Dick van der Wateren
ps. Wordt vervolgd in een langer stuk voor het magazine Van Twaalf tot Achttien, dat ik samen met Vathorstleerling Rosa Rietkerk schrijf.

Bronnen

Martin E.P. Seligman and Mihaly Csikszentmihalyi, 2000. Positive Psychology: An Introduction. American Psychologist, 55, 1: p. 5-14.
Over het werk van Seligman en Csikszentmihalyi