Volwassen-zijn als ideaal: ‘Tegenover de nukkige bestuurder, voel ik me klein worden. Maar ik herpak me.’

4 september 2017

Pas zat hetkind-blogger Femmy Wolthuis tegenover een bestuurder, die zich niet liet kennen. Terwijl Femmy zich weer dat kleine, onzekere meisje voelde worden en een hoofd vol oordelen kreeg, herpakte ze zich: ‘Je kunt reageren als het kind dat je was of vanuit het gedrag dat je opvoeders voorleefden. Je kunt ook reageren vanuit volwassenheid – die innerlijke plek, waar je het beste van jezelf kan laten bovenkomen. Het lukte me weer kalm en nieuwsgierig te kijken naar de situatie waarin ik me bevond.’

Volwassenheid. Ik vind het een mooi woord, omdat het mij doet denken aan ‘tot volle wasdom komen’. Het gaat over tot bloei komen als mens. Over ontwikkeling. Over de essentie van het leven en wat mij betreft ook van onderwijs. Daarom werk ik daarbinnen al jaren met veel plezier. Eerst als loopbaancoach en nu onder andere als sparring partner van schoolleiders in het basisonderwijs. De laatste tijd groeit in mij het vermoeden dat volwassenheid en leiderschap in het onderwijs alles met elkaar te maken hebben. Dit blog is een eerste aanzet om dit vermoeden verder te verkennen.

Volwassenheid. Désanne van Brederode associeert in het interview met Maartje Janssens volwassenheid met leeftijd en het hebben gerealiseerd van een bepaalde maatschappelijke status – koopwoning, partner en kinderen– en daarmee met de uiterlijke vorm van leven, de buitenwereld – een eerste, uiterlijke associatie waarmee ze weinig heeft, want stelt Désanne: ‘Volwassen’ lijkt te zeggen dat iets voltooid is, en daar geloof ik niet in. (…) ‘Volwassenheid’ zegt voor mij veel meer iets over het wezen van de mens.

Net als Désanne (zie NIVOZ Onderwijsavond 'Handle with care' op 6 september), associeer ik volwassenheid ook in de eerste plaats met de innerlijke wereld van de mens. Het is een innerlijke houding, het gaat over de plek van waaruit ik leef. Zo bezien zijn kinderen soms volwassener dan de zogenaamde volwassenen.

Weg van het kleine meisje, terug naar kalm en nieuwsgierig

Die innerlijke houding laat zich het beste illustreren aan de hand van een voorbeeld. Een tijdje terug ontmoette ik een bestuurder die zich niet direct gemakkelijk liet kennen. Ik ervoer hem als gesloten en kreeg slecht hoogte van hem. Van verbinding was niet echt sprake. Mijn eerste, onbewuste reactie is in zo’n geval dat ik mezelf klein maak en begin te twijfelen aan mezelf en mijn competenties: kan ik wel bieden wat wordt gevraagd? Een andere reactie die opkomt is dat ik van alles van deze bestuurder vind. Ik herken deze reacties inmiddels maar al te goed. Het contact met de bestuurder katapulteerde mij linea recta naar mijn ervaringen als klein meisje in het contact met mijn ouders. In dat contact miste ik ook verbinding. Dat was pijnlijk en om daarmee om te gaan ontwikkelde ik deze reacties.

Nu ik dit doorheb, me realiseer dat ik inmiddels een vrouw van 46 jaar ben en dat er geen gevaar dreigt, lukt het me vaak om weer kalm en met nieuwsgierigheid kijken naar de situatie waarin ik mij bevind, zoals met de bestuurder. Een innerlijke plek in mezelf, waar het beste van mezelf naar boven kan komen. Een volwassen plek, die persoonlijk leiderschap van me vraagt om me te verhouden tot een onaangename situatie.

Machtsstrijd en Transactionele Analyse

Een ander voorbeeld. Een bestuurder vertelde mij pas over het lastige contact met een voorzitter van de Raad van Toezicht. Keer op keer belandden zij in een machtsstrijd. We onderzochten aan de hand van het model van de Transactionele Analyse wat er in de communicatie tussen hen gebeurt. In dit model worden drie posities van waaruit we kunnen reageren benoemd: Ouder, Volwassene en Kind. De ouderpositie heeft betrekking op gedrag, gedachten en gevoelens overgenomen van ouders, opvoeders en cultuur. De kindpositie is het herhalen van gedrag, gedachten en gevoelens ontwikkeld als kind. De volwassenpositie is handelen en oordelen in contact met het hier en nu, zonder oordeel.

Het bleek dat de bestuurder en voorzitter ofwel beiden in de ouderpositie zaten in hun reacties op elkaar, ofwel vanuit ouder- versus kindpositie op elkaar reageerden. Na ons gesprek ontmoetten ze elkaar opnieuw en lukte het de bestuurder om steeds vanuit de waarneming vragen te stellen en aan te geven hoe hij dingen ervoer. Dit leverde een heel ander en zelfs constructief gesprek op. Het was toen dat bij mij het vermoeden begon te rijzen dat leiderschap en volwassenheid alles met elkaar te maken hebben. Je kunt pas leider zijn als je vanuit de volwassen positie handelt.

Ook een kind kan het volwassen voorbeeld geven

Hoe zou je zo’n volwassen leiderschap kunnen omschrijven? Een leider is iemand die richting geeft en als gids dient. Leider zijn is dus niet voorbehouden aan een specifieke functie. We kunnen het allemaal zijn. Zo bezien is leiderschap iets dat ons allemaal aangaat, los van leeftijd. Een kind kan in de manier waarop het vragen stelt of reageert een richting wijzen aan een oudere. Zo is bijvoorbeeld mijn dochter regelmatig een spiegel voor me en leidt zij mij.

Leider zijn uit zich in gedrag. Door zelf te handelen vanuit de volwassen plek, kunnen we jong en oud inspireren en voorleven wat volwassen zijn kan betekenen en nodigen we de ander uit hetzelfde te doen. Waardoor we – ook zelf – steeds meer tot volle wasdom te komen.

Volwassenheid. Een begrip dat een ideaal in zich draagt. Zolang je kinderlijk gedrag herhaalt en/of gedrag van ouders en andere opvoeders nabootst, ben jij niet vrij om in het hier-en-nu met jezelf en alles dat je in je hebt present te zijn. Volwassen zijn vraagt om wakker zijn, zoals Désanne het noemt. Het vermoeden in mij wordt steeds sterker dat het hier ten diepste om gaat in het leven. Ten volle present zijn, helemaal verschijnen in jouw grootsheid en uniciteit als één van de prachtige tonen in het grote geheel. Dat is wellicht waartoe we kinderen met ons onderwijs en onze opvoeding mogen uitnodigen. En dat vraagt dus van schoolleiders, leerkrachten en ouders om volwassenheid, om leiderschap. Een opgave die een leven lang duurt. Geen gemakkelijke weg. Wel een heel rijke en vervullende weg, ontdek ik steeds meer.

Wordt vervolgd.

Femmy Wolthuis

Femmy Wolthuis is adviseur en coach voor schoolleiders in het basisonderwijs en loopbaancoach voor jongvolwassenen in het hoger onderwijs. Vanuit haar bedrijf EduWijs biedt ze ondersteuning bij het creëren van partnerschap tussen school en ouders. Zie: eduwijs.com http://www.eduwijs.com

Op woensdag 6 september start de nieuwe reeks Onderwijsavonden van stichting NIVOZ. Désanne van Brederode – schrijfster, filosofe en opiniemaakster (in kranten, radio en tv) – bijt het spits af. Theater Maitland op landgoed De Horst is als in andere jaren het sfeervolle decor. De titel van de lezing luidt: Handle with care. Over de schoonheid van breekbaarheid en (on)maakbaarheid.