'Vier jaar en ze had nu al het gevoel dat ze tekortschoot'

20 september 2017

Nederland heeft een zesjescultuur, maar Lianne de Ree - docente op een middelbare school -  ziet het niet. Wat ze wel ziet is dat haar eigen kinderen al snel tegen een meetlat worden gehouden en wat dit doet met kleuters, in het bijzonder haar eigen dochter. 'Ze is pas vier jaar en heeft nu al het gevoel dat ze tekortschiet.' Een waarschuwing is dus op zijn plaats. Immers: Mochten we als land af willen van een vermeende imagoprobleem, laten we dit dan alsjeblieft niet over de breekbare ruggetjes van onze kleuters doen.'

Dat er in Nederland een zesjescultuur heerst is bijna een nationale, normatieve opvatting geworden. Toch lijkt het alsof we er de laatste paar jaren alles aan doen om deze opvatting te ontkrachten. En misschien schieten we daar wel wat te veel in door. ..

Vroeger ging je naar de basisschool die bij je in de buurt lag. Tegenwoordig is locatie al lang geen criterium meer voor het kiezen van een basisschool, laat staan voor de keuze van een middelbare school. Er wordt gekeken naar de rapporten van de onderwijsinspectie, de slagingspercentages, de uitstroomgegevens en de gemiddelde citoscores. Niets wordt aan het toeval overgelaten en er wordt veel aan gedaan om het beste uit het kind te halen. Op de beste school, met het beste onderwijs.

En mochten de resultaten, ondanks al deze indicatoren, toch nog tegenvallen, dan is er tegenwoordig een ruime keuze aan huiswerkinstituten die als paddenstoelen uit de grond schieten. Met maar genoeg bijlesuren na school wordt die intelligente havo-leerling toch nog een met-de-hakken-over-de-sloot -vwo- leerling. Presteren lijkt belangrijk en dan het liefst op cognitief gebied. Goed in sport, creatief begaafd of gewoon een fijne persoonlijkheid is mooi meegenomen, maar daarmee kom je niet op die prestigieuze vervolgopleiding.

Begrijp me niet verkeerd, ik ben docent. Het is één van mijn taken om het beste uit mijn leerlingen te halen en ik probeer dit elke dag met veel plezier. Ik heb veel leerlingen die zo hoog mogelijk proberen te scoren en hier heel gelukkig van worden. Ik geef voornamelijk les op de bovenbouw van de havo en het vwo en ik ontwaar niet een heersende zesjescultuur. Integendeel: het gros van mijn leerlingen zijn pubers met een duidelijk doel voor ogen. Het is bewonderenswaardig om te zien dat er veel jonge mensen zijn die al zo vroeg weten wat ze willen. Deze doelbewustheid zal nog noodzakelijk zijn in hun verdere academische carrière. Dankzij het nieuwe leensysteem heeft de regering op een rigoureuze manier korte metten gemaakt met een eventuele zesjescultuur. Het leenstelsel voor onze toekomstige studenten laat weinig financiële ruimte over om nog van toekomstbeeld te veranderen. Freewheelen, twijfelenof wat langer over je studie doen is alleen nog maar weggelegd voor de welvarende medemens.

Naast docent op een middelbare school ben ik ook moeder van een vierjarige zoon en een zesjarige dochter. Het lijk wel of onze landelijke drang om te bewijzen dat we absoluut geen zesjescultuur meer hebben nog het meest is doorgeschoten op de basisscholen. Ik stond met mijn oren te klapperen tijdens het allereerste oudergesprek van mijn dochtertje. Onwennig op dat veel te kleine stoeltje aan dat veel te kleine tafeltje hoorde ik termen als ‘citoscore’, ‘assertiviteit’ en ‘uitstroomniveau’ voorbij komen. Ik had wel verwacht dat ze tegenwoordig in groep 1 niet alleen maar bezig zijn met knippen en plakken, maar dat ik me nu al zorgen moest gaan maken over de geletterdheid en het ‘matige ruimtelijk inzicht’ van mijn speelse, ietwat verlegen vierjarige vond ik meer dan verrassend. De basisschool waar mijn kinderen naartoe gaan kan er niet veel aan doen. Citotoetsen afnemen bij vierjarigen is geen keuze, maar iets wat de overheid van onze Nederlandse scholen verwacht. Wat dit doet met onze kwetsbare kleuters lijkt ondergeschikt.

Ik zag wel wat het met mijn dochtertje deed. Na een aantal maanden school werd ze steeds stiller en onzekerder. Ze voelde aan dat ze niet ‘op niveau’ scoorde en ondanks onze positieve benadering en ontelbare complimentjes was ze erg verdrietig dat ze groep 1 nog een keer moest doen. “Ik had het zeker niet goed gedaan op de toetsen mama?” Ze was vier jaar en ze had nu al het gevoel dat ze tekortschoot. Mijn hart brak. Het moet niet gekker worden.

Mijn dochtertje voldeed niet aan de gestelde norm. Ik vraag me af of we bij zulke jonge kinderen überhaupt zo’n zwart-witte norm moeten vaststellen en of we ze al moeten blootstellen aan al dat citotoets geweld. Laat al die bekwame basisschoolleerkrachten stoppen met dat massaal toetsen in de kleuterklassen en geef ze weer tijd en ruimte om zelf goed naar een kind te kijken. Zodat ze een kind écht zien, met alles wat een kind meebrengt en in zich heeft. Geef ze de tijd en de ruimte om een kleuter op een speelse en open manier te stimuleren in hun fantasie en ontwikkeling, zonder dat ze dit de hele tijd naast een vooraf bepaalde cognitieve lat moeten leggen. Het toetsen van erg jonge kinderen doet weinig voor het zelfvertrouwen van een kind, terwijl een goed zelfvertrouwen juist zo belangrijk is voor het succes in de verdere schoolcarrière. Ik weet uit ervaring: er gaat nog genoeg getoetst worden. Kunnen we die druk nog niet even uitstellen?

Nederland heeft een zesjescultuur, maar ik zie het niet. Mochten we dit als land toch zo vinden en mochten we af willen van dit vermeende imagoprobleem laten we dit dan alsjeblieft niet over de breekbare ruggetjes van onze kleuters doen.

Lianne de Ree is docente Engels op het Connect College in Echt. Haar blogs verschijnen ook op haar eigen website, Lianne schrijft.