Vertrekpunt voor 10 september: 'School, laat de maatschappij buiten. Haal de wereld binnen’

16 juli 2014

Op woensdag 10 september - kort na de zomervakantie - start een nieuwe serie Onderwijsavonden in Driebergen. Luc Stevens duidt op die eerste avond de voorbije jaren, waarin vooraanstaande sprekers inspirerende bijdragen leverden ten dienste van onderwijsontwikkeling, Wat is de rode lijn, wat zijn  de vertrekpunten van waaruit we de dagelijkse praktijk tegemoet  treden? In de komende, stille zomerweken publiceren we oude verslagen en video's. Als opwarmertje, als aanmoediging en als uitnodiging. Vandaag Gert Biesta: 'School, laat de maatschappij buiten. Haal de wereld binnen.’

Voor wie moeilijk durft te doen over onderwijs. Voor wie verder wil graven. Voor wie nieuwsgierig gebleven is. Voor wie er niet bij kon zijn. Voor wie het nog eens terug wil lezen: als service van hetkind, deze longread van Gert Biesta’s Onderwijsavond in Driebergen van 15 mei 2014: ‘Het is een heel algemene ervaring dat wanneer je een initiatief ontplooit, je vroeg of laat iets tegenkomt dat daar weerstand aan biedt. De vraag is: hoe ga je met die weerstand om? Hoe kom jij in de wereld?’ 

Prelude: vuur, water, lucht enne…

Leuk feitje: toen Philips en Sony volop bezig waren om de compact disk tot een commercieel succes te maken, was het Sony-topman Norio Ohga die stelde dat zo’n schijfje toch zeker wel Beethovens Negende Symfonie in zijn geheel moest kunnen bevatten. In Ohga’s favoriete uitvoering uit 1951. En zo kreeg de cd zijn standaardlengte van 74 minuten.

Net zo mooi afgemeten, en ongeveer in dezelfde tijd, vertelt Gert Biesta zijn verhaal. Een verhaal dat hij presenteert als een muziekstuk, waarbij zijn volgeschreven powerpointdia’s ‘de partituur zijn om vanaf te zingen’. Hij heeft vooraf gemeld dat hij voor een uitdaging staat: een deel van zijn toehoorders kent zijn werk, een deel zal het voor het eerst horen. ‘Ik zal me dus moeten richten op een gemiddeld publiek dat niet bestaat.’ Biesta hoopt dat zij die zijn werk kennen oude ideeën op een nieuwe manier verwoord horen. En aan de mensen die het voor zijn doorwrochten ideeënwerk voor het eerst opgebouwd horen worden, heeft hij ook gedacht: zoals in een goede symfonie, worden zware passages, weidse panorama’s en aanzwellende crescendo’s afgewisseld met een aantal rustpunten.

Als het pauze is, zijn die rustpunten inderdaad langsgekomen. Drie stuks. Een beeld van een kampvuur. ‘Misschien hebben jullie wel even zin om in de vlammen te staren’. Daarna een strand met uitzicht op een fiks golvende zee. ‘In het Engels is er de uitdrukking ‘to be at sea’. Dat betekent dat je de weg helemaal kwijt bent. Ik hoop niet dat dat nu zo is voor jullie. Vanaf de kant heb je ook wat overzicht, toch?’ En het derde rustpunt is een dia van een wolkenlucht. Biesta heeft het over ‘in de wolken zijn’.

Maar op het moment dat Biesta heeft afgesloten, draait mijn voorbuurman – Rob Bekker, frequent hetkind-blogger en leraar Nederlands als tweede taal – zich om: ‘Ik mis iets. Ik had een vierde rustpunt verwacht.’ Hij merkt dat de rij achter hem het niet helemaal volgt en gaat verder: ‘We hebben vuur, water en lucht gehad. Precies nu had een dia met aarde gepast.’

Intrigerende observatie. Op weg naar de koffie hoor ik van verschillende mensen dat ‘ze het nog even moeten laten bezinken’, ‘dat het allemaal moet landen’, ‘dat alle ideeën nog moeten neerdwarrelen’. Vol en begeesterd. En nog wat zoekend naar vaste grond. En naar een stevige bak koffie dus.

Overture: tussen leerstofgericht en kindgericht ligt wereldgericht onderwijs

Een goed uur eerder introduceerde Gert Biesta zijn pleidooi voor een ‘wereldgericht onderwijs’, als een alternatief voor de leerstofgerichte blik en de daar tegenoverstaande kindgerichte blik. ‘Dat wereldgerichte onderwijs zal ik niet brengen als een blauwdruk. Ik geloof in pluraliteit, want dan valt er iets te kiezen. Ik zie mijn werk als het aanbrengen van verschillen, zodat we weten waar we staan.’

Als Biesta zichzelf en zijn achtergrond heeft geschetst – hij kent het onderwijs vanuit vele invalshoeken, vele niveaus en uit veel landen – stelt hij dat hij geen filosoof is en dat hij geen filosofie claimt te bedrijven. Niet omdat hij niet diep en complex zou durven denken (‘sorry dat ik zoveel geschreven heb. Ik kan alleen denken als ik schrijf’, glimlacht hij), maar omdat hij iets dwingenders naar voren wil brengen dan een filosofische stellingname. Het gaat Biesta om een onderwijspedagogisch perspectief. ‘Dat benadruk ik meer en meer. Ik ben gaan zien dat het pedagogisch perspectief niet in alle landen op dezelfde manier bestaat. In het Engelse taalgebied wordt het hele spectrum van onderwijskundig tot pedagogisch gevat onder de noemer ‘educational’. Education is daarmee alles en dus ook niets. Het biedt geen inbedding voor pedagogisch denken.’

Om dat pedagogisch perspectief naar voren te brengen als iets heel anders dan een moreel, psychologisch of filosofisch perspectief, splitst Biesta zijn symfonie op in vier delen;

1)   Waar draait het pedagogisch perspectief om?
2)   Het probleem met de taal van ‘het leren’
3)   Een verkenning van de drie doeldomeinen van het onderwijs, met een nadruk op subjectiviteit en subjectivering
4)   Het idee van een wereldgericht onderwijs

Deel 1: Het pedagogisch perspectief

‘Het pedagogische heeft te maken met volwassenheid. Daar kom ik meer en meer bij terug’, stelt Gert Biesta. ‘Ik probeer het op een existentiële manier te duiden: de inzet van de pedagogiek is het mogelijk maken van een volwassen omgang met een ander en met het andere. Met als concrete taak het omvormen van wat gewenst wordt naar wat wenselijk geacht kan worden. Van wat ik verlang naar wat ik wenselijk kan vinden. Dat geldt voor jou als individu en voor de samenleving als geheel.’

‘Pedagogische processen brengen altijd een moment van onderbreking met zich mee. Een onderbreking precies tussen wat gewenst wordt en wat we wenselijk kunnen vinden.’ Hoewel Biesta zijn betoog onverminderd laat stromen, treft hij soms een lichte toets: ‘Het idee van de “pedagogiek van de onderbreking” viel tien jaar geleden uit mijn pen. Ik begin inmiddels te begrijpen wat ik ermee bedoelde.’

Het idee van de onderbreking is essentieel: ‘Onderwijs is volgens mij niet het “begeleiden” van ontwikkeling. Of – erger nog – “the development of the child’s full potential”. We hebben namelijk de potentie tot het goede en het kwade. Zowel goed als slecht handelen is de uitkomst van een ontwikkelingsproces. En het openen van dat verschil heeft met pedagogiek te maken. Het gaat er namelijk niet om te begeleiden wat zich aandient, maar om het te bevragen, te onderbreken. Volwassen in de wereld zijn, heeft altijd te maken met dat perspectief op wensen en verlangens. Je bent ook niet opeens “volwassen”, “ontwikkeld”. Nee, het is ieders voortdurende uitdaging om volwassen te existeren.’

Daarmee openbaart zich een pedagogische paradox, die de Duitse filosoof Emmanuel Kant ook al zag: hoe kunnen we – als opvoeder, als onderwijzer – door middel van onze beïnvloeding vrijheid creëren? Biesta: ‘Dat gaat dus over de omvorming van macht in gezag. En wat is dat voor een proces? Een hopeloos proces, want het werkt nooit perfect. Het is een zwak, risicovol proces zonder garanties, maar wel gericht op het mogelijk maken van een menselijk bestaan in en met de wereld. Dat is wat ik bedoel met de boektitel The beautiful risk of education’ (Nederlandse vertaling door René Kneyber verschijnt later dit jaar).

‘As simple as that’, laat Biesta dan op zijn scherm verschijnen. Om daar meteen twee Tweets achteraan te tonen, van een Brit die reageerde op een lezing met: ‘Biesta makes my head hurt in a good way’ en van de filosofe en leerkracht Hester IJsseling die schreef: ‘Fijn! Eindelijk eens iemand die moeilijk doet over onderwijs. Niet steeds hoe, maar waarom, waarom?’ De hoogleraar is blij met dergelijke opmerkingen, want niet alleen is onderwijs onbeheersbaar, het is ook goed dat het onbeheersbaar is: ‘Je moet er in positieve zin moeilijk over doen.’

Deel 2: De taal van het leren

Taal. Het ging er al even over: taal als toegangspoort tot het pedagogische. En hoe ‘education’ als verzamelterm het pedagogische onzichtbaar houdt. Biesta pakt zijn boektitel Goed onderwijs en de cultuur van het meten (2012) erbij. En licht er drie termen uit. Allereerst: ‘goed’ onderwijs. Biesta: ‘De discussie over wat onderwijs goed maakt is een normatieve kwestie. In het domein van het normatieve heb je geen zekerheden, maar wel waarden en waarderingen die je aan elkaar kunt toetsen. Je kunt de vraag stellen of “onderwijs” wel een bijvoeglijk naamwoord nodig heeft. Maar ik gebruik het woord “goed” als alternatief voor een al te moderne set termen als “excellent”, “doelmatig” of “effectief” onderwijs. Als we onderwijs alleen effectiever proberen te maken, zonder te weten wat “goed onderwijs” is, zijn we als een kip zonder kop een proces aan het optimaliseren.’

‘Meten’ is een al even netelige term. Meten is in zichzelf niet slecht, meent Biesta: het maakt dingen zichtbaar. En dingen zichtbaar maken getuigt van een volwassen omgang met de realiteit. Maar meten introduceert ook een bepaalde logica, een bepaalde manier van kijken en denken: do we measure what we value or are we valuing what can be measured? Meten we wat we waardevol vinden of moeten we waardevol vinden wat we kunnen meten?

Lees verder

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Onderwijsavonden in Driebergen
Aftrap al op 10 september --> Bestel!

 

 

 

 

Op woensdag 10 september - kort na de zomervakantie - start een nieuwe serie Onderwijsavonden in Driebergen. Luc Stevens duidt op die eerste avond de voorbije jaren, waarin vooraanstaande sprekers inspirerende bijdragen leverden ten dienste van onderwijsontwikkeling, Wat is de rode lijn, wat zijn  de vertrekpunten van waaruit we de dagelijkse praktijk tegemoet  treden?

 

 

De Onderwijsavonden worden gehouden in theater Maitland, op landgoed De Horst in Driebergen dat plaats biedt aan maximaal 300 mensen. We starten om 19.30 uur en vanaf 19.00 uur is er een inloop. Achter deze link leest u over de hele serie, ziet u  de exacte data en meer over de zeven sprekers. Een losse entreekaart kost 30 euro. Passepartout-kaarthouders betalen 175 euro en zijn verzekerd van een plaats op 15 januari (Peter Heerschop en Marcel van Herpen).

 

–> U kunt zich HIER aanmelden

 

---------------

 

Conferentie Leider zijn op 24 september

 

Deze conferentie in theater Maitland in Driebergen richt zich op schoolleiders, rectoren en bestuurders uit alle onderwijssectoren. De bekende denkers en wetenschappers Dolf van den Berg en Gert Biesta zullen de conferentie op woensdag 24 september inleiden en hun concepten presenteren aan de deelnemers. Marcel van Herpen en Luc Stevens zullen het begrip Pedagogisch Leiderschap uitwerken. Verder zullen deelnemers uitgenodigd worden om te reflecteren op hun eigen leiderschap en zal de conferentie rijk zijn aan voorbeelden van (school)leiders waarmee de deelnemers zich persoonlijk kunnen verstaan. --> KLIK hier.

 

 

 

 

Datum: woensdag 24 september 2014 – 9.00 – 17.00 uur.
Locatie: Landgoed de Horst, De Horst 1, Driebergen
Kosten: € 145,- inclusief boek
 

Of ‘Leidinggevende, wie ben je’ van Dolf van den Berg, Luc Stevens en Roland Vandenberghe.
Of ‘Zichtbaar! Ambities van schoolbestuurders in persoonlijke verhalen’ door werkgroep Zichtbaar!

 

 

 

Aanmelding: [email protected]