'Vergelijk dit schooljaar niet met een normaal jaar, want dan raak je ontgoocheld'

18 november 2020

Hoe blijf je het opbrengen als schoolteam? Als kinderen straks met een winterse snotneus rondlopen, sta je dan nog rustig voor de klas? Klinisch psycholoog Elke Van Hoof zegt: 'Beloon de inspanningen die je samen levert'. Dit is een artikel van het Belgische Klasse.be, geschreven door Femke Van De Pontseele.

Strenge maatregelen, onzekerheid over hoe onderwijs er de volgende maanden uitziet. Waar zitten we op de stresscurve?

Elke Van Hoof: “In het begin van de coronacrisis putten we nog uit onze reserves. Adrenaline dreef ons vooruit. Schoolteams gingen diep om zorg te geven aan leerlingen, thuis te werken, online lessen aan te bieden. Maar ze overschreden hun eigen grenzen niet per se. Het mooie weer speelde in ons voordeel, we konden elkaar nog buiten ontmoeten. We zaten toen duidelijk in de wittebroodsweken. Samen zouden we hier uitkomen!”

“We hoopten in de zomer op een pauze van het virus, een herstelmoment van onze inspanningen, maar dat kwam er niet. Het aantal besmettingen steeg opnieuw en de onzekerheid verdween nooit, deels omdat heldere, eenduidige communicatie over het virus en veiligheidsmaatregelen ontbrak. Er kwam steeds meer verzet tegen de maatregelen.”

Hoe hard het ook lijkt als leraar of directeur, je hebt wel die zekerheid dat de meerderheid van de ouders je werk apprecieert

“Nu zitten we in de ‘desillusiefase’: die startte eind juli toen de cijfers opnieuw stegen. Niet iedereen ervaart die desillusie op hetzelfde moment: misschien startten veel leraren nog hoopvol aan het nieuwe schooljaar en kalfde die hoop af in oktober. Elke snelheid is oké, elke reactie ook. Je mag foeteren in de lerarenkamer of blij zijn dat je nog op school bent. Het hoort allemaal bij de uitzonderlijke tijd waaraan we ons proberen aan te passen.”

“Bij leraren weegt de onzekerheid over het besmettingsrisico op school, maar ook de zorgen en onzekerheden van onze kinderen en jongeren raken hen. Kijk, ook zonder COVID-19 kan een schooljaar best pittig zijn. Maar dit schooljaar slaat wellicht alles.”

Dit kan nog maanden duren. Hoe ga je om met het gevoel dat het virus aan onze controle ontsnapt?

Elke Van Hoof: “Dit is een complex virus, heel virulent en besmettelijk. Het mondmasker, afstand houden en handen wassen, zijn heel goede maatregelen, die we niet mogen opgeven. En ook al is angst voor corona logisch, toch is angst geen goede raadgever. We moeten vooral werken aan een gemeenschappelijk kader. Politici nemen beslissingen vanuit een breed ‘vogelperspectief’ op gezondheid, economie, onderwijs … Leraren snappen dat, maar voelen ook wat er op hun eigen school gebeurt. Dan komt 1 besmetting keihard binnen en vergeten we soms dat onderzoek toont dat de meeste kinderen niet zwaar ziek worden van corona. Media spelen daarin ook een rol: die zoomen te gretig in op de rampverhalen.”

“Zonder breed perspectief kweken we een afkeer voor de maatregelen. Dan denken we: al dat afstand houden en ontsmetten op school, waarom doen we het? Werkt het wel? Moeten we dat nog een volledig schooljaar volhouden?”

De kleurencode voor steden en gemeenten kleurt roder dan die voor onderwijs. Hoe plaats je dat in een breder perspectief?

Elke Van Hoof: “De kleurencodes van steden en gemeenten geven het aantal besmettingen per aantal inwoners weer. Dat is maar 1 coëfficiënt. De kleurencodes voor onderwijs zijn complexer, ze houden rekening met het maatschappelijk belang, de leerachterstand van de kinderen, het effect van een schoolsluiting op de economie.”

Extreme inspanningen vragen extreme herstelmomenten. Vier daarom de successen

“Hoe hard het soms ook lijkt als leraar of directeur, je hebt wel die zekerheid dat de meerderheid van de ouders je werk apprecieert en dat je in deze moeilijke maanden niet zonder werk valt. Die angst tolt voortdurend in de hoofden van werknemers in andere sectoren. Daarmee minimaliseer ik de zorgen van leraren niet, noch de krachttoer die ze samen realiseren.”

Straks komt de winter. Stijgt de angst voor corona als verkouden leerlingen hoesten in de klas en meer leraren uitvallen?

Elke Van Hoof: “Ja. Maar probeer als school het juiste referentiepunt te gebruiken. Vergelijk dit schooljaar niet met een normaal jaar, want dan raak je ontgoocheld. Vertel dat aan je leraren als ze het even niet zien zitten. Zet het schooljaar wel af tegen volledig online werken. Bijna niemand zit daarop te wachten. Dat countert misschien je angst, geeft je nieuwe energie. Je weet: alles wat op school lukt, heeft een ongelooflijke meerwaarde voor de leerlingen, en voor leraren.”

“Willen we zowel corona als onze angst voor het virus de maat nemen, dan hebben we een groot, positief maatschappelijk project nodig. Waarin iedereen zijn rol kan opnemen, iedereen elkaar motiveert en inspireert.”

Een positief maatschappelijk project tegen coronastress en onzekerheid, hoe realiseer je dat op school?

Elke Van Hoof: “Iedereen kan helpen om het samenhorigheidsgevoel te versterken. Leraren door de collegiale sfeer niet te laten verzuren door corona. Waardeer elkaars inspanningen, een complimentje af en toe kan geen kwaad. Directeurs kunnen luisteren waarom een leraar uitgeput of angstig is: doet die leraar na de uren mantelzorg, of groeien de noodkreten van zijn leerlingen hem boven het hoofd? Dan kan je gerichte ondersteuning bieden: de ene leraar heeft misschien nood aan een gesprek bij een psycholoog, de andere wil coronaproof koffie slurpen met de collega’s of wat extra sporten. Het is belangrijk dat je die nood detecteert, erkent en toelaat.”

‘Koepels moeten investeren in psychosociale ondersteuning van directeurs en leraren. Misschien kan het nog een stap verder en kunnen ze tijdelijk werklozen aantrekken om bij te springen in een klas? Ik denk dat mensen beseffen hoe zwaar het is voor leraren. Ze willen vast wel een uurtje of 2 van hun vrije tijd opofferen op een school als een leraar in quarantaine zit.”

Luister als directeur waarom een leraar uitgeput of angstig is

“Maak ook tijd voor voldoende zelfzorg. Ben je overweldigd door je angst of werkdruk, probeer dan de app ‘Iedereen ok’: je vult een vragenlijst in over je welbevinden, zo ontdek je waar je staat. De app geeft je feedback en nadien een stappenplan om mentaal gezond te blijven.”

“Leraren kunnen in hun klas benadrukken dat de maatregelen haalbaar zijn als we ze samen goed opvolgen. Wat elk individueel kind doet, maakt de samenleving 1 stap beter. Afleiding helpt ook. Extreme inspanningen vragen om een extreem herstelmoment. Ik noem het de ‘Debby en Nancy show’: zet meer dan ooit humor en feelgood in. Vier de studenten die een 8 op 10 halen, die vrijwilligerswerk doen of die brieven schrijven naar ouderen. Beweeg buiten met je klasbubbel. Zo beloon je de inspanningen die jullie elke dag doen om de school open te houden.

Prof. Dr. Elke Van Hoof (VUB) is klinisch psycholoog met specialisaties in psychodiagnostiek, trauma, stress en burn-out. Ze is voorzitter van de werkgroep ‘mental health & covid-19’ binnen de Hoge Gezondheidsraad, Stichter van Ally Institute vzw en CEO van het Huis voor Veerkracht.