'Van Manen is als een schatbewaarder die de fenomenologische traditie opnieuw - verrijkt en vernieuwd - terug geeft'

10 juni 2014

Max van Manen (1942) vertrok als jongeman naar Canada met het werk van M.J. Langeveld (e.a.) in zijn koffer. Daar heeft de fenomenologie hem als docent en onderwijskundige nooit losgelaten, zo blijkt (ook) uit zijn meest recente boek. 'In Weten wat te doen wanneer je niet weet wat te doen eert Van Manen niet alleen een belangwekkende onderzoekstraditie, hij slaagt erin het gedachtengoed nieuw leven in te blazen, zeg maar te revitaliseren,’ schrijft Vincent Duindam, onder meer als docent verbonden aan de UU. Zijn verhaal.

Duindam (1958) schrijft zijn boekrecensie in het Martinus Langeveld Gebouw. De Faculteit Sociale Wetenschappen (FSW) in Utrecht – daar waar hij docent is – bestaat precies vijftig jaar. En Duindam heeft een Scheurkalender samengesteld over de voorbije periode. 'In alle bijdragen aan de 50 jaar FSW kalender proef je de heimwee naar de benadering die Max van Manen ons nu teruggeeft. Als een schatbewaarder – maar dan een die zijn talenten niet in de grond gestopt heeft, maar ermee gewerkt heeft – krijgen we de fenomenologische traditie opnieuw – verrijkt en verdiept – gepresenteerd.

‘Wij moeten onze kinderen verstaan’, schrijft Luc Stevens in het voorwoord. En dan gaat het er niet alleen om dat je bepaalde competenties ontwikkeld. Je hele persoon is in het geding. Het gaat om ‘wie je bent’. Van Manen brengt je in dit boek bij de centrale vragen over de pedagogische omgang met je leerlingen.

Pedagogiek is een discipline die geworteld is in de praktische en reflectieve ethiek van aandacht, zorg en toewijding. De pedagogiek begint vanuit het besef dat kinderen niet levenskrachtig kunnen opgroeien als er niet voor hen gezorgd wordt door volwassenen. (p. 31)

In dit boek vinden we hiervan vele uitgewerkte voorbeelden, die zowel voor docenten als voor ouders goed herkenbaar en invoelbaar zijn. Tekenend voor zijn aanpak is dan ook deze stelling: “Het doel van een pedagogische handeling is geen product of resultaat, maar de handeling zelf” (p. 31).

Dit nodigt uit tot aandacht, tot echte aanwezigheid en toewijding. Het instrumentele denken wordt zo vermeden. Elders noemt van Manen de bezorgdheid van ouders “de spirituele lijn die een moeder en een vader hecht aan het leven van hun kind” (p. 42).

Aan een Bijbelpassage die mij altijd pijnlijk trof, het voorgenomen offeren van Isaak door Abraham, geeft van Manen, met Derrida, een opmerkelijke en spannende interpretatie: “Wij moeten ervoor oppassen dat we de eigenheid van onze kinderen niet om zeep helpen!” Ook hier dus weer een waarschuwing voor een instrumentele benadering.

Niet alleen de Bijbel komt in van Manen’s boek aan de orde, ook allerlei andere literaire en filosofische werken. Heel treffend vind ik een opmerking die de vertaler, Geert Bors, in zijn bijlage maakt: “In de handen van Van Manen verandert een eenvoudig kinderboek als Ciske de rat in een pedagogische thriller.” Daarnaast gaat de auteur ook in op films en zelfs op de digitale wereld waarin kinderen zich tegenwoordig moeten zien te redden.

Lees de volledige recensie achter deze link

Dr. Vincent Duindam, auteur van o.a. Thuiskomen In De Klas - Spiritualiteit In Het Onderwijs, Ten Have, 2011, tevens docent psychologie aan de UU, faculteit Sociale Wetenschappen. Voor meer informatie klik hier.

Boek

Weten wat te doen wanneer je niet weet wat te doen. Pedagogische sensitiviteit in de omgang met kinderen. Max van Manen. Vertaling Geert Bors, NIVOZ, 2014, ISBN 978-90-819493-4-7 Prijs: 20 euro. Bestel hier.