Vakantiemijmeringen

7 januari 2018

'Tegenover onze tent stond een grote trampoline, de verzamelplek voor alle campinggasten onder de veertien jaar, inclusief ouders. Klinkt dat aantrekkelijk? Mwoah, misschien niet. Interessant was het wel'. Na een zomervakantie met interessante observaties komt pedagoog Bas ter Avest tot een conclusie over de rol van dienstbaarheid in het opvoeden. Dit blog werd eerder in augustus 2017 gepubliceerd.

Mijn vriendin en ik zijn dit jaar niet naar een indrukwekkende vakantiebestemming geweest, hebben geen extreme avonturen beleefd en kunnen geen exotische foto’s posten op Instagram. Wij hebben ‘een heerlijke pretentieloze vakantie gehad’. Het is grappig, dat ik het nodig heb om dat zo te zeggen. Soms vermeld ik er bij ‘dat dat een bewuste keuze was, hoor’, want: ‘we zijn een huis aan het kopen’ en: ‘hebben even enorme behoefte aan niets’. Immers: ‘we zijn dit jaar al zó vaak weggeweest…’

Op een Franse camping stonden we. Met bijna uitsluitend Nederlandse en Belgische gezinnen. Tegenover onze tent stond een grote trampoline, de verzamelplek voor alle campinggasten onder de veertien jaar, inclusief ouders. Klinkt dat aantrekkelijk? Mwoah, misschien niet. Interessant was het wel. Een waanzinnige observatiespot voor een pedagoog.

Generatie zelfontplooiing
Wij hebben (nog) geen kinderen. We zijn van een generatie die geluk en zelfontplooiing als hoogste doel beschouwen. Een generatie die het krijgen van kinderen - wellicht - beschouwt als een struikelblok voor de carrière, een sociaal leven, de eigen ontwikkeling.

Ik zie er soms tegenop om vader te worden. Het lijkt als het nemen van een afslag en ik stel dat het liefste zo lang mogelijk uit. Ik benut mijn vrije tijd en mijn vakanties om mezelf te ontwikkelen door te reizen, naar de film te gaan, festivals te bezoeken, te lezen, vrienden te spreken en te sporten. Onder mijn vrienden en kennissen zijn er stellen die nog een Laatste Grote Reis maken alvorens ze diep ademhalen en onderduiken in het ouderschap.

Ik betrap mezelf ook vaak op de gedachte: zal ik nog ‘tijd voor mezelf’ hebben als ik kinderen heb? Wat wil of moet ik voor die tijd nog doen? Hoe staat het met mijn bucketlist ? Kan ik mezelf met kinderen om me heen wel voldoende ontplooien en ontwikkelen?

Tijdens onze kampeervakantie kreeg ik de mogelijkheid om twee weken mee te leven met de opvoeders om ons heen. Een tentdoek is tenslotte dun... Mijn vriendin en ik kregen de kans om de kunst van het opvoeden af te kijken en onszelf de vraag te stellen: zouden we het kunnen? Willen we het, kinderen krijgen? En: wat vraagt het dan van ons?

Trampoline
Op het grasveld voor onze tent zie ik een moeder contact maken. Echt contact. Haar jonge kinderen springen op de trampoline. De jongste dochter vindt het eng en begint te huilen. De moeder loopt er rustig op af, tilt haar dochtertje niet op of uit de trampoline om het op te lossen, maar gaat naast haar zitten op de rand.

Ze kijkt naar haar dochter, raakt haar aan, maakt oogcontact, kijkt waar haar dochter naar kijkt. Ze gebruikt alles om waar te nemen en te voelen wat haar dochter voelt. Met haar mimiek en stem toont ze haar eigen rust en plezier. Ze gaat liggen op de trampoline en wordt door de andere springende kinderen lichtjes de lucht in gebracht. Ze doet voor, doet mee, deelt, neemt waar, kijkt.

Het effect van haar handelen is dat het huilen stopt en de dochter, nog voorzichtig, in de buurt van haar moeder, het binnenste van de trampoline weer betreedt. Nog een stapje verder… los… nu helemaal alleen…een sprongetje en een lach. De moeder stapt van de trampoline af, doet een stapje terug, maar ze is er en blijft beschikbaar op afstand. Er is contact. Opvoeder en kind zien elkaar.

Tijdens het douchen hoor ik naast mij een moeder, oma en een gehandicapte dochter samen douchen. De volle aandacht voor het moment ontroert me. Ik hoor hoe er tijd is voor alle handelingen, de handelingen worden uitgelegd, het water wordt gevoeld. Er wordt gelachen. De moeder reageert op de geluiden van het kind en gebruikt al haar zintuigen om te in contact te staan met haar dochter. Zelfs ik, die ernaast staat kan meegenieten. Het is afstemmen, tijd, rust, aandacht en contact.

Volle aandacht en interactie
De koffie smaakt lekker op de camping. Lekkerder dan ooit. Onze dagen gaan in slow motion. Het druppelende tempo van de filterkoffie. Alles met aandacht. Ik kan weer kijken naar de veranderende luchten en wolkenpartijen. Een sprinkhaan geeft voldoende schouwspel voor een half uur vermaak. Volle aandacht en interactie. Het woord ‘dienstbaar’ komt in me op.

Dienstbaarheid is een term die oud is en misschien wel ouderwets klinkt. Over opvoeden tot dienstbaarheid wordt wel veel gesproken, niet over opvoeden vanuit dienstbaarheid. Met dienstbaarheid bedoel ik niet dat je jezelf moet wegcijferen. Ik wil niet zeggen dat je voortdurend mee moet spelen, mee moet doen, niets meer voor jezelf kan ondernemen.

In een dienstbare opvoeding gaat het om kijken, echt kijken en tot je door laten dringen. Je hoofd leeg maken en tijd nemen voor de ander, het kind, je openstellen. Je inleven in de ander, in het kind. Vragen stellen. Niet blijven zitten waar je zit, maar je openstellen. Weten wie het kind is en wat hem of haar bezighoudt. Ik zag het ouders op de camping doen door kinderen te ‘ontmoeten’, met ze in gesprek te gaan, te voelen, te kijken, te observeren en te luisteren.

Niet jezelf wegcijferen dus, maar wel vol aanwezig en rijk contact. Jij bent nodig als opvoeder. Ik vind dat een verhelderende gedachte. Het geeft me rust.

Pedagoog Max van Manen (2014) schrijft: 'Pedagogiek is een discipline die geworteld is in de praktische en reflectieve ethiek van aandacht, zorg en toewijding. De pedagogiek begint vanuit het besef dat kinderen niet levenskrachtig kunnen opgroeien als er niet voor hen gezorgd wordt door volwassenen.' Zoals een zwaluw heen en weer vliegt om haar jongen te voeden totdat ze klaar zijn om het nest te verlaten, zo hebben wij onze kinderen te voeden. Een mensenkind komt hulpeloos ter wereld en sterft onmiddellijk wanneer het niet gevoed wordt met warme melk en liefde.

Opvoeden is een werkwoord. Het is hard werken en vraagt volle aandacht en toewijding. Niet alleen in de eerste levensjaren, en niet enkel door het faciliteren van eerste levensbehoeften, maar juist ook daarna door beschikbaar en dienstbaar te zijn.

Nooit meer (gewoon) slapen
In de twijfel over ouderschap, mijn twijfel over de vraag of ik het kan en of ik er ‘aan toe ben’ helpt het woord dienstbaar me richting te geven. Van Manen (2014) schrijft: 'Kinderen hebben betekent dat je nooit meer gewoon kunt slapen. Zorgen voor je kinderen houdt een soort piekerige mindfulness in.'

Misschien is het opvoeden van kinderen wel een geweldige kans, een ultieme mogelijkheid om, vanuit je rol als ouder, sterker dan ooit bij je eigen bron te komen. Juist in het aandachtige contact met een kind en in de interactie die daar uit ontstaat, leert een ouder voortdurend zichzelf beter kennen.  Het is een mogelijkheid en uitdaging om actief in relatie te staan met je kind, jezelf en de omgeving. Dat vraagt van een ouder om te willen leren, om te willen reflecteren en zichzelf te bevragen.

Waarom willen we een wereldreis maken? Waarom willen we naar concerten, festivals, vrienden ontmoeten, films zien? Volgens mij omdat we op zoek zijn. Op zoek naar onszelf. Zelfontplooiing is het achterliggende doel. Dat voortdurend werken aan jezelf, zou het niet juist in de opvoeding zijn van onze kinderen dat we onszelf tegenkomen? Biedt het opvoeden van kinderen juist niet de ultieme mogelijkheid om reflexief te zijn, om jezelf te beschouwen in het licht van de ander en je omgeving?

Je kunt niet niét opvoeden. Met alles wat we doen en wie we zijn beïnvloeden we kinderen. Volgens mij gaat het om de vaardigheid om in alledaagse situaties in het handelen met kinderen jezelf vragen te stellen en het opvoeden van kinderen niet te zien als een activiteit op zich, maar als het leven, met aandacht en toewijding, dienstbaar aan het kind en aan jezelf.  Wat vanuit jezelf komt is dan als vanzelf goed. Ook op een camping Frankrijk met een trampoline voor je tent.

Bas ter Avest is werkzaam als docent op Katholieke Pabo Zwolle (KPZ).

Referentie:

Manen, M. van (2014). Weten wat te doen wanneer je niet weet wat te doen. Driebergen: Nivoz.