Transitie in onderwijs: 'Houden we onszelf gevangen of komen we voorbij het eigen gelijk?'

19 september 2014

Op 31 augustus verschijnt in Trouw een interview met Claire Boonstra onder de titel Scholen, kom uit die kramp. Boonstra is gestart met Operation Education en heeft als doel ‘het denken over onderwijs op zijn kop te zetten’. In het artikel benoemt Boonstra een aantal zaken dat volgens haar niet goed gaat in het onderwijs en ze geeft aan hoe het volgens haar wel moet.

‘We weten tegenwoordig heel veel over hoe leren werkt. En de kennis daarover strookt totaal niet met hoe ons onderwijs is geregeld.’

‘Je moet kijken waarop een kind 'aangaat’. Elk kind verdient dat, om gezien te worden. Waarom zou je dat niet faciliteren op school?’

In de reacties is te zien wat het gevolg is van deze stelligheid en in mijn ogen soms ook neerbuigende manier van dingen voor het voetlicht brengen. Er ontstaan twee ‘kampen’ met voor- en tegenstanders, waarbij het  ‘geweldig is waarmee Claire Boonstra bezig is’ of 'mevrouw Boonstra wordt uitgenodigd om zelf voor de klas te komen staan en alle kinderen die nu blijkbaar helemaal niet tot hun recht komen, zelf les gaat geven op een leuke, inspirerende, motiverende manier.’ De vruchtbare uitwisseling die nodig is om te komen tot mooi onderwijs in Nederland en het leren van elkaar is in deze gespreksvoering niet te vinden.

Een ander voorbeeld. Het blog van René Kneyber, waarin hij reageert op het boek Onderwijshelden dat op 13 september is verschenen. ‘Er is geen leraar die een adviseur, trainer, ondernemer beschouwt als een held.’ In zijn ogen is de leraar, die dagelijks met een groep kinderen aan het werk is binnen het onderwijs, de held.

Dat Kneyber – docent wiskunde op het Oosterlicht college en samensteller van het Alternatief, weg met de afrekencultuur - niet zit te wachten op mensen van buitenaf die het allemaal beter weten, kan ik me goed voorstellen. Door hierop te reageren vanuit ‘ik weet hoe het eraan toegaat in de klas en dus wat er wel en niet kan in onderwijsvernieuwing’ zie ik als een herhaling van wat de ander wordt verweten, namelijk ‘weten hoe het zit’.

En zo houden we elkaar gevangen. Zo wordt het een ‘tegen elkaar’ in plaats van ‘met elkaar’. Zo blijft het een discussie en wordt het geen dialoog. Terwijl dat mijns inziens de basis is om het onderwijs in Nederland op een inspirerende manier vorm te geven; gezamenlijk het ideaal voor onderwijs in Nederland formuleren en vanuit ieders expertise daaraan een bijdrage leveren.

Zover is het nog niet. Wat gebeurt hier? Zoals ik in mijn vorige blog schreef, ben ik in de loop van de tijd gaan zien hoe vaak en hoe gemakkelijk ikzelf denk te weten ‘hoe het moet’, wat er ‘goed’ is, waar het ‘naartoe moet’. Ik kan heel gemakkelijk een oordeel hebben over iets of iemand. Daarmee plaats ik mezelf boven de ander, hoog en droog. Door mezelf boven alles en iedereen te plaatsen, maak ik mezelf onschendbaar. Ik kan niet worden geraakt, want ik weet hoe het zit. Stel je eens voor dat ik het niet zou weten? Veel te eng. Ik zou dan ook heel veel controle verliezen. Mezelf boven de ander stellen, voelt misschien veilig, het is ook alleen.

Ik heb ontdekt op welke manier ik uit deze stelligheid en oordelen kan blijven. Allereerst kan ik het steeds beter uithouden in het niet-weten. En ja, dan verlies ik controle. Gek genoeg dient zich dan altijd iets aan dat ik niet had kunnen verzinnen en eigenlijk nog veel beter is.

Daarnaast is het behulpzaam me – met behulp van het kernkwadrant van Daniel Ofman - te realiseren dat de stelligheid, het verkondigen van meningen en weten hoe de wereld eruit moet zien een ‘teveel van het goede’ is. Het is een doorgeschoten kwaliteit, ook wel valkuil genoemd.

Stelligheid kan bijvoorbeeld een vervorming zijn van gedrevenheid of betrokkenheid. Of we zetten het ‘ergens voor staan’ teveel in. De uitdaging is het positief tegenovergestelde: naar elkaar luisteren om zo gezamenlijk te ontdekken waar het naartoe wil met ons onderwijs.

Op woensdag 1 oktober is de eerste bijeenkomst van United4Eduation. Dit is een collectief dat – ik citeer de website - ‘in duizend dagen een stevige basis wil leggen voor de transitie van het Nederlandse onderwijs. Echte transitie - een nieuw gezichtspunt vanuit een nieuwe oriëntatie, geen blauwdruk - duurt langer dan duizend dagen, maar we willen de beweging, die leidt tot een totale transitie, in die tijd onomkeerbaar in gang zetten.’

Blijkbaar voelen velen van ons dat het tijd is voor verandering en zoeken we naar hoe dit vorm te geven.

Transitie, of transformatie, is een van binnen naar buiten gericht proces. Een vrij maken van potentieel. Het gevaar bestaat dat we op basis van wat we reeds kennen en weten tot andere vormen van onderwijs willen komen. Dit wordt een herhaling van zetten en geeft geen duurzame verandering. De vele onderwijsvernieuwingen die hebben plaatsgevonden zijn daarvan een voorbeeld.

Einstein zei het al: ‘Je kunt een probleem niet oplossen op het niveau waarop het is ontstaan’. We worden uitgenodigd met elkaar naar een ander niveau van kennis te gaan. Het model van Theory U van Otto Scharmer beeldt dit goed uit.

Het vraagt van ons het loslaten van eigen meningen en ideeën over wat ‘goed onderwijs’ is. Het nodigt ons uit onze oordelen, gevoelens en eigen drijfveren te onderzoeken en los te laten. Om vervolgens met een open geest, een frisse blik en de bereidheid ons in te zetten voor het grotere geheel te observeren en te luisteren. En daarna op kleine schaal de glimpen die we hebben opgevangen van nieuwe vormen van onderwijs vorm te geven en te toetsen.

Doe je mee?

Femmy Wolthuis is organisatie- en loopbaancoach in het onderwijs.