15 maart • Symposium • Terugblik

Symposium: Ecologisch bevraagd en pedagogisch uitgedaagd?

Hoe moeten we ons verhouden tot de grote ecologische uitdagingen van deze tijd? Het is een prangende en veelgehoorde vraag waar we niet meer omheen kunnen, ook niet in opvoeding en onderwijs. Op dit symposium in Amsterdam - op vrijdagmiddag 15 maart 2019 - verkenden we wat de ecologische problematiek aan pedagogische uitdagingen met zich meebrengt.

Welke vanzelfsprekendheden komen er met het ecologisch appèl ter discussie te staan, als het gaat om mens-, natuur- en wereldbeelden?

Drie sprekers lieten hier hun licht op schijnen, elk vanuit een heel eigen invalshoek: Harry Kunneman, Chris Bremmers en Gert Biesta. Vervolgens onderzochken we met elkaar in dialoogtafels wat dit betekent voor professionals in opvoeding en onderwijs.

Cok Bakker sprak de afsluitende woorden.

Je vindt hier een verslag van Maartje Janssens, alsmede een geluidsbestand. Het symposium zal verder uitmonden in publicaties in het tijdschrift Waardenwerk.

Hieronder lees je een inleiding van de drie sprekers.

Radicaal humanisme (Harry Kunneman)

Harry Kunneman vertrekt vanuit het inzicht dat het traditionele humanisme substantieel heeft bijgedragen aan het ontstaan van de huidige ecologische problematiek. Met name door mens-zijn op te vatten als 'hoogste' levensvorm. Hij wil daarom de oude humanistische principes van menselijke gelijkwaardigheid radicaliseren door uit te gaan van gelijkwaardigheid van alle levensvormen. Dit radicaliseren blijkt een onderneming te zijn die veel vertrouwd gedachtegoed overhoop haalt.

Het radicaliseren leidt ook tot nieuwe 'trage vragen'. Bijvoorbeeld: hoe om te gaan met dubbelzinnige 'wildheid'? Natuurlijke wildheid leidt niet alleen tot dodelijke ziektes, verwoestende tornado's, et cetera, maar ook tot de innovatieve 'wildgroei' (evolutie), die een enorme diversiteit aan levensvormen heeft voortgebracht. Traditioneel dachten we dat wildheid, buiten onszelf of in onszelf, vooral 'getemd' moest worden. Kijkend naar de ecologische problematiek van de huidige tijd, is het echter vooral onze eigen menselijke wildheid die getemd moet worden. Hoe moeten we in dat licht omgaan met wildheid in en buiten onszelf?

Deze herbezinning op mens-, natuur- en wereldbeelden brengt een herbezinning op de taak van professionals in opvoeding en onderwijs met zich mee. Kunnemans ideeën van normatieve professionalisering en ecologisch waardenwerk vormen aanknopingspunten in deze zoektocht.

Harry Kunneman is emeritus hoogleraar Sociale filosofie, in het bijzonder theorie en praktijk van normatieve professionalisering, aan de Universiteit voor Humanistiek. Hij is initiator van het Gezelschap Waardenwerk en hoofdredacteur van het tijdschrift Waardenwerk.

Interesse en nabijheid (Chris Bremmers)

Chris Bremmers heeft zich toegelegd op het terugvoeren van de aandacht naar ervaringen waarin we te maken hebben met 'andersheid'. Maar al te vaak stappen we daar overheen of gaan we daaraan voorbij. Wat gebeurt er als we onze interesse laten wekken door iets of iemand 'anders'? Wat betekent dat voor onze manier van antwoorden op wat ons aanspreekt?

Interesse in andersheid vraagt om nabijheid. Pas als je dicht bij iets of iemand bent kun je zijn eigenheid ervaren, en de vraag die je gesteld wordt verstaan. We stellen ons open voor de schoonheid en kwetsbaarheid van het andere of de ander. We worden geïnspireerd tot vormgeving en verantwoordelijkheid. Eenzijdige technologisch-instrumentele en neo-liberalistische benaderingen verleiden ons er echter maar al te vaak toe om ons vooral 'afstandelijk' op te stellen, en voorrang te geven aan bezitten, begrijpen en beheersen. Dat blokkeert de kwaliteit van deze ervaring.

Ervaringen van 'andersheid' kunnen een krachtig pedagogisch uitgangspunt vormen. De veronderstelling hierbij is dat nabijheid en interesse mede bepalend zijn voor een duurzame verhouding tot de natuur, en in opvoeding en vorming kunnen worden geprikkeld, ontwikkeld en bevorderd.

Chris Bremmers is voormalig universitair docent wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit en oprichter van het Gezelschap voor fenomenologische wijsbegeerte.

Van egologie naar ecologie (Gert Biesta)

Volgens Gert Biesta lijken onvolwassen verlangens in onze samenleving hoogtij te vieren. Dat herkennen we in de ecologische crisis waar de planeet al jaren roept dat ze niet alles kan ophoesten wat wij verlangen. Biesta plaatst vraagtekens bij de 'ego-logische' leefwijze, en adresseert het vraagstuk van volwassenheid. Is wat ik wens ook wenselijk? Met deze vraag wordt de logica ingebracht van het rekening houden met wat en wie anders is. Volwassenheid impliceert het erkennen dat de wereld niet alleen mijn wereld is, niet alleen een door ons gemaakte of voor ons maakbare wereld is, en ook niet een wereld is waarmee we kunnen doen wat we maar willen.

Eén van de uitdagende vragen die deze gedachtegang oproept betreft de verhouding tussen democratie en ecologie. Hoe komen we zowel in de richting van duurzaam menselijk samenleven, als in de richting van ecologische duurzaamheid? Hoe kunnen we ons voorstellen dat die twee aan elkaar ten goede komen?

In dit licht hebben professionals in opvoeding en onderwijs een belangrijke verantwoordelijkheid. Niet alleen voor de ontwikkeling van de jonge mensen die aan hun zorgen zijn toevertrouwd, maar ook voor de wereld waarin zij hen inleiden.

Gert Biesta is hoogleraar Educatie aan Brunel University London. Tevens is hij NIVOZ-hoogleraar ‘Pedagogische dimensies van onderwijs, opleiding en vorming’ aan de Universiteit voor Humanistiek.

Programma

13:00 Inloop

13:30 Inleidingen (Harry Kunneman, Chris Bremmers, Gert Biesta)

15:00 Pauze

       15:30 Dialoogtafels
                 Welke betekenis hebben de vragen en inzichten van de inleiders voor ons als
                 pedagogische professional? Aan dialoogtafels gaan we onder leiding van
                 gespreksleiders aan de slag met deze vraag.

16:30 Afsluiting (Cok Bakker)

17:00 Borrel

Cok Bakker is hoogleraar Didactiek van Levensbeschouwelijke Vorming aan de Universiteit Utrecht en lector Normatieve Professionalisering aan de Hogeschool Utrecht.