Regelzucht, blauwdruk-denken en de belemmeringen... Wat kun je doen?

8 januari 2015

'Het meest prominente probleem in het onderwijs op dit moment is dat leerkrachten naast hun belangrijkste taak - zorgen voor goed onderwijs - structureel nog zóveel andere zaken op hun bordje hebben dat het goed uitvoeren van de hoofdtaak ernstig in gevaar komt.' Ben Kuiken is filosoof van opleiding, journalist van beroep en schrijver van managementboeken uit overtuiging. Hij beschrijft hoe hij ziet dat veel creativiteit en vindingrijkheid in organisaties en de maatschappij verloren gaat, onder meer door de manier waarop we het hebben ingericht met veel regels, protocollen, controle, managers en ander gedoe.' Het wekelijkse blog van bestuurder Adrie Groot, de eerste van een nieuw jaar.

'We zijn doorgeslagen in de regelzucht en het blauwdruk-denken,' betoogt Ben Kuiken. 'In een poging om grip te krijgen op onze complexe samenleving, creëren we alleen maar meer regels, wetten, procedures, protocollen, handvatten en richtlijnen. Met als gevolg dat weinig mensen nog hun gezonde verstand (durven) te volgen.'

Maar geldt dit ook voor het onderwijs? Ervaren we in het basisonderwijs ook die regelzucht en werkt die belemmerend voor ontwikkeling? Een onderzoek van CNV Onderwijs in 2013 wees uit dat niet het lesgeven, maar de enorme hoeveelheid extra taken de hoge werkdruk in het onderwijs veroorzaakt. Bij 47% heeft dat een negatieve uitwerking op de gezondheid, bij 60% gaat het ten koste van het privéleven en 2 van de 3 respondenten heeft minder plezier in het werk. Uiteindelijk heeft dit ook negatieve gevolgen voor de kwaliteit van het onderwijs. Iedereen die werkt in het onderwijs zal dit herkennen. De vraag is nu echter: wat kun je er aan doen?

Ben Kuiken, toch nog maar even, omschrijft het als volgt:

'Wilt u ook creatieve en gemotiveerde medewerkers? Investeer dan in PRET. Targets, bonussen en protocollen hebben hun beste tijd gehad. Vergaderen? Stop ermee. Regels verstoren het natuurlijke proces dat tot succes leidt. De medewerker van de toekomst vindt PRET veel belangrijker:
• Positieve werksfeer
• Respect
• Enthousiasme
• Teamspirit

Voor zijn nieuwe boek De PRET-factor onderzocht hij wat succesvolle organisaties gemeen hebben: betrokkenheid en creativiteit de ruimte geven en afrekenen met zinloze regels, protocollen, hiërarchie en functieomschrijvingen. In het blad Luicide van december 2014 gaat hij hier nog verder even op in. Bestuurders en managers moeten leren loslaten, en erop vertrouwen dat professionals goede dingen doen. En aan de andere kant moeten professionals ook de verantwoordelijkheid nemen, niet alleen voor hun eigen vak of klas, maar ook voor de school waar binnen zij hun werk mogen uitoefenen.

Zelfs staatssecretaris Sander Dekker lijkt zich zorgen te maken over de doorgeslagen regeldruk. In Vrij Nederland van november 2014 zegt hij het volgende:

'Ik begrijp het gevoel van overbelasting bij veel docenten, maar het vraagt soms ook iets van de leraar zélf. Als je dingen moet doen waarvan je denkt dat ze geen zin hebben, stop ermee! Doe alleen waarvan je zeker weet: dit helpt mijn leerlingen vooruit. Doe de rest niet! Ik kan niet zo goed tegen de klaagcultuur in het onderwijs, tegen het: ik zie het nut er niet van in, maar... Stop er gewoon mee! Kom in actie! Zeg: ik wil mijn tijd besteden aan de kinderen. Zeg dat op school tegen je collega’s, tegen je baas.’

Het is nu wel duidelijk dat regels en bureaucratie  verstikkend werken. En dat zij de PRET-factor - Positieve werksfeer, Respect, Enthousiasme en Teamspirit - eigenlijk onmogelijk maakt.

Mijn goede voornemen voor 2015 is om de bureaucratie terug te dringen en de PRET-factor te vergroten. Doe je mee?? Kom met ideeën, voorstellen om hier actief een bijdrage aan te leveren. En daarbij wil ik memoreren aan de voor mij meest indrukwekkende speech van de laatste jaren van Wubbo Ockels. Vlak voor zijn overlijden gaf hij vanuit zijn ziekbed een laatste keer zijn visie op de aarde en de mensheid. Hij besloot met de veelzeggende zin: 'Elke bijdrage, hoe klein ook, is belangrijk.'

Adrie Groot is voorzitter College van Bestuur Stichting Flore.

Over Ben Kuiken

Na een studie wijsbegeerte aan de Universiteit van Utrecht werd Ben Kuiken (1965) freelance journalist. Hij werkte onder meer voor Trouw, NRC Handelsblad, Intermediair en Filosofie Magazine. In 1999 werd Kuiken redacteur bij het tijdschrift Management Team, waar hij vijf jaar later hoofdredacteur van werd. In 2006 begon hij weer voor zichzelf en zette hij onder meer het platform www.nieuworganiseren.nu op. Kuiken schreef diverse managementboeken, waaronder De laatste manager (2010), Fuck de regels (2012) en De PRET-factor (2014).